FICBUEU 2024 — SECCIÓN OFICIAL #4

Habitar, de Anxos Fazáns

Os primeiros minutos de Habitar (Anxos Fazáns, 2023) introdúcennos nun mundo de texturas. Filmados en planos tan pechados que apenas distinguimos os seus contornos, desfilan pola pantalla gatos, peles, videoxogos, mentres unhas voces comezan a falar. Pola banda do sonoro, o ton é recoñecible: entrevistas de carácter documental, cos seus ritmos, a súas pausas, as voces que van intercalándose, debullando ideas e experiencias. Con todo, os rostros de quen fala permanecen elusivos; a imaxe, atrapada nesa escala de proximidades e superficies, transcorre en tensión cos códigos do documental. Está nesa tensión o motor dunha busca.

Porque Habitar é todo el unha procura. Partindo das testemuñas de persoas transxénero e non binarias de Galiza, pon en danza dous conceptos fundamentais —o corpo, a casa— e explora os imaxinarios que evocan e que se despregan ao seu redor. Unhas mans debuxan imaxes posibles da casa: un cadrado e un triángulo a carón dunha árbore, baixo o sol, ou a planta dunha casa futura, soñada. As voces fálannos dos corpos; de como as tatuaxes, por exemplo, poden ser unha forma de retomar o control sobre o propio corpo e deixar de sentilo como unha cousa allea. O corazón do filme está na intersección destes elementos que conforman a raíz da experiencia humana: pode un corpo ser unha casa?

Cara á metade do filme, os rostros comezan a aparecer. Tamén os corpos, máis alá das mans. Outros conceptos entrelázanse con este binomio casa-corpo, indisociables: a idea de colectividade, de familia, ou a falta de referentes (audiovisuais, por exemplo) dos modelos non normativos. Quizais algo foi tomando forma ao longo desta procura para que poidamos pasar do plano detalle ao xeral, da abstracción ao concreto, e que o filme poida concluír cunha fermosa serie de retratos estáticos, de carácter fotográfico, dos seus protagonistas.

Saab, de Liisbeth Kala

Segue Saab (Liisbeth Kala, 2023), un filme no que, en aparencia, non acontece nada. Toda a acción se circunscribe ao interior do coche, do que a cámara nunca sae; e se, en programas anteriores, outros filmes nos convidaban a pensar sobre as posibilidades de filmar un espazo tan reducido —Lemon Tree, L’été des chaleurs, In the Garden of Tulips, por exemplo—, Saab leva o exercicio un paso máis aló. Acompañamos a cinco personaxes, dos que pouco ou nada sabemos, ao longo dun traxecto en coche que empeza cunha conversa intranscendente e deseguida cae no silencio. Un largo plano filmado desde o maleteiro permitiunos ver a distribución no interior do vehículo; outro plano parecido, filmado de fronte, acaba de establecer o espazo e móstranos, de paso, algúns dos rostros. Co silencio, a sensación de comunidade comeza a fenderse e os pasaxeiros intérnanse nun estado de ensimesmamento; tamén os planos se van fragmentando, péchanse, individualízanse, propiciando unha serie de intimidades paralelas.

Nesta pequena peza atmosférica, de construción sutil, os detalles cobran máis importancia que nunca. O ruído constante do motor e o troupeleo da carrocería alimentan o sopor. A luz cae nos rostros de forma irregular, filtrada polas árbores. Unha moza parece triste. No asento dianteiro, outra moza pon uns auriculares. Atrás, un rapaz viaxa de costas, ás veces vírase. Liberado dos planos xerais cos que abría o filme, a cámara deambula polo interior do coche nunha serie de planos fixos que van abrindo novas perspectivas. O vello Saab aparece de súpeto como un escenario poliédrico, inesgotable, que unhas pequenas cortinas azuis illan do mundo exterior. E non é certo que ao final da viaxe non acontecera nada: aínda que continuemos sen saber nada destes personaxes, compartimos o seu tempo, vimos nos seus rostros o fastío, o ensimesmamento, a cavilación. A moza triste chora en silencio. A conversa retómase e os pasaxeiros saen do coche que volve quedar baleiro.

Neste programa, a animación chega da man de The Miracle (Nienke Deutz, 2023), unha curta tan fermosa como inquietante ambientada nun luxoso complexo de vacacións. Aí chega Irma para pasar uns días de tranquilidade en solitario, pero pronto descobre que o lugar está cheo de familias e de mulleres embarazadas, e unha amálgama de presións, expectativas e desexos frustrados comeza a emerxer. Estes son os elementos argumentais de base para unha poética visual que xoga a mesturar distintas técnicas de animación: así, os escenarios son maquetas filmadas que cobran vida mediante a práctica do stop-motion, mentres que os personaxes están debuxados sobre imaxe. Os seus corpos, delineados con trazo firme e groso, son transparentes, e os seus vestidos, pintados con acrílicos, transmiten unha sensación de movemento, de luz cambiante, de tremor. 

The Miracle bebe da melancolía dos grandes resorts, dos tempos mortos, dese luxo baleiro que alimenta a soidade. Todo isto está ao servizo da súa temática central, a maternidade (ou a ausencia da mesma), imbricándose nunha complexa trama na que se fai difícil dicir canto hai de desexo, de expectativas, de idealización, e se estes conceptos poden tratarse por separado. O filme aborda esta encrucillada polo lado do perturbador, abrindo a porta á tristura e á ansiedade, e o seu retrato do abismo que se abre entre unha imaxe idílica e o seu escuro reverso chega a darlle un aire distópico con ecos de The Lobster (Yorgos Lanthimos, 2015), sen que aquí (máis alá dos achados visuais propios da súa técnica, como os ventres transparentes onde se xestan os fetos) nos internemos xamais no terreo da ciencia ficción.

The Miracle, de Nienke Deutz

Hablo dėsnis (Arnas Balčiūnas, 2024), o cuarto filme do programa, fai alusión polo seu titulo á lei de Hubble, segundo a cal todas as galaxias se afastan da Terra e, canto máis lonxe están, máis rapidamente o fan. Esta referencia astrofísica gravita misteriosamente sobre a trama da obra, na que un rapaz mudo, Feliksas, comeza un novo traballo na construción. Un accidente cunha serra deseguida enrarece o ambiente entre el e os seus compañeiros; as preguntas e as acusacións non atopan resposta.

Feliksas é un enigma, tamén para o espectador. As simpatías caen do seu lado polo seu rol protagonista (a súa posición central no primeiro encadramento do filme así o adianta), pola viveza da súa mirada, por unha sorte de timidez que parece albergar tamén unha cara salvaxe; o certo é que pouco ou nada sabemos del. Na longuísima escena do accidente, onde a cámara deambula lentamente pola peza ata chegar ao mozo agonizante, sentimos a sensación de peso de cada segundo que Feliksas pasa sen reaccionar, posiblemente en estado de choque. Ninguén se preocupa demasiado por atendelo, máis alá do seu xefe, quen parece terlle unha simpatía natural, e da filla deste. Na escena central, unha longa cena en claroscuro ao redor dunha gran mesa, o filme enrócase nun plano-contraplano entre Feliksas e a nena, illándose do resto de comensais. Talvez esta sexa a única oportunidade que Feliksas ten en todo o filme de establecer un diálogo real, mediante a expresividade das miradas e uns golpiños na mesa co dedo índice. Despois, presaxiado a ouveos polo can da familia, chega o infortunio, que quizais non sexa outra cousa que os seres humanos dispersándose, afastándose os uns dos outros coma galaxias na escuridade da noite.

Pecha a sesión Faire un enfant (Erick K. Boulianne, 2023), unha comedia dramática sobre unha parella que intenta concibir un bebé. Aínda que articulada nun ton absolutamente distinto, este broche final tráenos ecos de The Miracle, obra coa que comparte unha exploración das frustracións no camiño da maternidade (tamén da paternidade, neste caso). Trátase dun modelo de filme moi distinto dos do resto da sesión, non só pola súa natureza humorística (que vai deixando paso ao drama, desde o que renace sempre o humor), senón tamén porque deposita unha gran parte da súa forza no diálogo, na palabra. Tamén supón un gran salto respecto ás obras anteriores a súa estrutura elíptica, formada por unha serie de viñetas numeradas que van ensaiando distintas variacións do acto sexual. E así, mediante un esquema de repetición que transmite unha (falsa) sensación de lixeireza, asistimos ao lento desgaste dunha parella que parecía inquebrantable; nas elipses, que atravesan o filme coma unha miríade de pequenas gretas, agóchanse as complexidades dunha obra que condensa unha longa historia en apenas vinte minutos.

Faire un enfant, de Erick K. Boulianne