FILMADRID 2018: MENTRES HAXA LUZ (II)
Podes ler a primeira parte desta crónica aquí.
4. Vangardas
Por outro lado, e como xa é costume, na competición análoga de Vangardas apostouse por recopilar filmes que pretenden facer da forma a súa principal arma de resistencia. A selección volveu a amosar as súas múltiples posibilidades albergando desde Between Relating and Use (Nazli Dinçel), unha das pezas máis pulidas dese continuo sobre a relación cinema-corpo que é a filmografía da directora turca; á totalmente oposta en forma e fondo Nazidanie (Boris Yukhananov, Aleksandr Shein), que explora as ramificacións insospeitadas de todo relato deportivo en dúas horas e media de narración arredor do cabezado de Zidane sobre Materazzi no Mundial 2006.
Por sorpresa, toda a atención do palmarés recaeu este ano sobre Caerán lóstregos do ceo (Adrián Canoura, Premios Vangarda e Camira), unha curta vertebrada polos poemas de Rosalía de Castro que mira cara a Galicia rural como terreo de lendas e supersiticións ancestrais, sen que o lúgubre dispositivo formal contrarrestre a escasa entidade propia do conxunto. Nese sentido destacaron por enriba Mountain Plain Mountain (Yu Araki e Daniel Jacoby), retrato do deliratne movemento arredor das carreiras de cabalos en Xapón que se as apaña para amosalas elusivamente; What I Remember (Antoinette Zwirchmayr), relato en primeira persoa do desexo da autora que revela o carácter fragmentario de toda evocación memorística; ou a máis anecdótica Star Ferry (Simon Liu), superposición de estampas en 35mm sobre a vértixe das capitais asiáticas modernas.
5. As noites sen fin de Filmadrid
Se todo o comentado ata agora obecede ao fértil patrón que Filmadrid seguiu edición tras edición, con mínimas variacións, o broche e factor diferencial deste cuarto o puxo o foco Endless Nights. Este ciclo, adicado a filmes que transcorren durante unha sola noite e programado consecuentemente na franxa nocturna no Círculo de Belas Artes, impúxose como o máis completo da curta historia dun festival xustamente caracterizado pola búsqueda de innovación nas súas propostas. Por se fose pouco, á lúcida selección acompañouna o excelente estado das copias en 35mm –todas agás dúas- dos filmes proxectados, un total de oito sesións que diversa procedencia histórica e xeográfica. Con el demostrouse que cruzando a historia do cinema arredor a unha temática pódese sintetizar mellor que de ningunha forma a fertilidade inesgotable do medio; se ademais faise evitando lugares comúns e apostando por obras raramente vistas en salas de cinema, o modelo destas noites sen fin é sen dúbida un camiño a seguir explorando.
O ciclo comezou coa que quizais fose a mellor sesión do festival. Á proxección da h hipnótica Die straße (Karl Grüne, 1923), xoia poco coñecida do expresionismo alemán, acompañouna un orixinal deseño musical en directo que, apostando por sonidos electrónicos en detrimento das usuais notas de piano adicadas ao cinema mudo, amosou as posibilidades do formato. Un primeiro acerto ao que acompañaro outros máis anunciados pero non por isto menos gloriosos, como o doble de programar durante la semana Toute une nuit (Chantal Akerman, 1982) e Vendredi soir (Claire Denis, 2002), dúas notorias e dispares exploracións da pulsión urbana a través do movemento dos corpos. Ademais das súas singulares virtudes, entre as dúas obras complementan como ningunha outra destas cineastas os inesgotables rasgos autorais de ambas; en particular, a coincidencia da ubicación nunha soa noite permite comparar os seus distintivos tratamentos do tempo fílmico.
Tamén houbo espazo para o pinku-eiga xaponés con Violated Angels (Kôju Wakanatsu, 1967), en torno a un asasino múltiple, formalmente reivindicable aínad que hoxe extemporánea na súa doble lectura subversiva e psicolóxica; a nova onda brasileira con Noite vazia (Walter Hugo Khouri, 1964), punzante crónica da decadencia de dous arquetipos masculinos nunha noite de encontros con prostitutas, algo lastrada polas súas milimétricas similitudes coa filmografía de Antonioni; para a alegoría do caos político coa moi irregular, pero pertinente a máis non poder Nuit de chien (Werner Schroeter, 2008); ou a escola de Barcelona con Noche de vino tinto (José María Nunes, 1966), crónica do encontro etílico de dous amantes fugaces nunha noite urbana e, como tantas obras de aquela época, posuidora de esencias non moi exploradas polo cinema posterior no noso país.
Porén, a sesión que máis confirmou a irreducible vontade de Filmadrid por romper esquemas foi paradoxicamente aquela que aglutinou dúas películas de menor nivel da selección Queen Kong y Io sono Valentina Nappi (Monica Stambrini, 2016-17). Na mestura xenérica da primeira, o descoñecido sirve para desatar o apetito sxual mediante a aparición dunha estraña criatura no bosque; a posterior, que comeza como a crónica documental dun día calquera na vida da actriz porno Valentina Nappi, muta cara a metade en desatado encontro erótico co seu amante. A súa programación conxunta, coa actriz e directora presentes na sala madrileña Sala Equis, serviu para sacar a colación o debate sobre a representación sexual no medio. Se ben o valor fílmico das dúas películas, gobernadas polo imaxinario do porno, é cuestionable pese a seu especial enfoque na mirada femenina e nos aspectos estilísticos –a selección musical da segunda obra e o seu xogo coa iluminación son notables-, tamén resulta difícil negar que ambas aportan claves para unha revisión da disciplina, complexa e desde logo inusual nestes ambientes festivaleiros.
6. Pasado, presente e futuro.
Nun festival cuxa ambición guía á acumulación de propostas na grella, contando cun foco tan brillante como o mencionado no centro do programa, os tres restantes –aos que, do mesmo modo que sucedeu coa selección de Pasajes de Cine, non puidemos prestar tanta atención- quedáronnos noutro plano. Co enerxético Khalik Allah, retratista da identidade urbana negra entre cuxas tres obras destaca Field Niggas (2014), presentábase non só unha realidade, senón tamén unha xema a pulir a cuxos futuros traballos estaremos atentos. En cambio, co italiano Tonino de Bernardi, autor de Dei (1968) admirado por Pedro Costa ou Jonas Mekas, o festival homenaxeaba a un veterano con décadas de oficio que por primeira vez amosaba -visiblemente emocionado- a súa traxectoria de forma retrospectiva. Por último, a israelí Raquel Chalfi, aclamada poeta ademais de cineasta, complementou a proxección da súa obra fílmica cun recital nocturno dentro da habitual programación de Vanguardias Live.
Cando todas estas actividades remataron, na nosa memoria seguía resoando esa última secuencia de Toute une nuit, proxectada en 35mm en medio dunha noite de Madrid que, por momentos, no seu continuo vaivén meteorolóxico, cobrou os mesmos tons azulados que ten a Bruselas no filme de Chantal Akerman. Foi unha experiencia das que confiren sentido case sobrenatural a este festival de cinema: se o ano psado a extensión do “lume” traduciuse nunha brutal ola de calor, nesta ocasión, como xa anticipou a doble presencia de Hong Sang-soo, a presencia en Filmadrid na capital rematou por arroxar unha luz cegadora sobre o mesmo que dez días antes se contemplaba entre tebras.
Un ano máis, o reto é que o espírito permanezca nos once meses restantes.