Il sol dell’avvenire, de Nanni Moretti

Cando pensaba en como abrir este texto só me viñan á cabeza as críticas que levo vendo varios días circular por redes. Todas coincidían en que o último filme de Nanni Moretti, Il sol dell’avvenire (2023), era das mellores cousas deste ano. Eu, que sempre fun de meterme onde non me chaman, igual que Nanni interrompendo a rodaxe de Giuseppe, veño dicir algo que non lle lin aínda a ninguén: o último filme de Moretti é un pouco frouxo e imperfecto. E sabedes que é o mellor? Que iso, precisamente, é o que o fai un gran filme.

A trama da historia é bastante sinxela. Moretti, que aquí volve a reinterpretarse, está afrontando a súa última rodaxe. Á vez, a súa parella e produtora comeza a facer ver que a relación chegou a un punto de estancamento e quere rachar coa mesma. Durante todo o filme iremos vendo, ao tempo que o protagonista que até agora non reparaba nesta realidade, cada vez máis claramente, eses puntos onde a distancia na relación se fai cada vez máis patente.

Como dicía antes, o filme dista moito de obras imprescindibles como Caro Diario ou Aprile, ás que o propio Moretti chisca un ollo nesta. O filme móvese entre as diferentes tramas de forma torpe, como se batese repetidas veces contra as paredes, os mobles… mais isto, como case todo na vida, pódese solucionar bailando. Só quen non baila xulga a calidade do baile. Bailar sen que che importe o torpe dos movementos, os golpes contra os mobles, as pisadas que lle podas dar sen querer á túa parella, a música que está a soar: bailar sen mirar a quen fita para ti quieto, sen dedicarlle un mínimo pensamento ao seus prexuízos, é un dos actos máis libres que existen. E isto é, xustamente, o que fai aquí Nanni.

Celebro Il sol dell’avvenire principalmente porque é unha lección de que até un grandísimo director como Moretti pode facer un filme imperfecto. Porque a perfección, sinceramente, é francamente aburrida. A perfección é esa fórmula científica e probada en 190 países que Netflix lles quere vender, ese punto de xiro exactamente no minuto que a estatística di que é correcto. A perfección é algo para as ciencias, non para as artes, non para as humanidades. Porque a verdadeira calidade humana é a de aceptarnos coas eivas que temos, recoñecelas, sinalalas e aprender a aceptalas. Só coñecendo cales son os nosos defectos podemos descubrir como compensalos.

Non quero deixar de sinalar ese discurso político, sempre constante na obra do italiano, que cruza todo o filme. Mais non vou falar das referencias constantes ao comunismo italiano e a súa separación ideolóxica do soviético. Quero falar da política do cinema, dese filibusterismo de Moretti bloqueando unha rodaxe polas implicacións éticas de rodar unha secuencia concreta. A secuencia, delirante e con claras reminiscencias a outros momentos icónicos do cinema, paréceme un exemplo perfecto para extrapolar unha tónica moi habitual na sociedade actual de enfocar todo o traballo e atención en destacar os erros dos compañeiros de loita. Da mesma forma que Giovanni se obsesiona en poñer en evidencia o descoñecemento de Guiseppe á hora de planificar a secuencia, nós, a sociedade, obsesionámonos en sinalar a aquel co que diferimos nun 1% pero coincidimos nun 99%, mentres que os que están nas antípodas ideolóxicas seguen a gañar espazo e espazo. Esquecémonos de que todas estamos na mesma loita, de que podemos sumar esforzos aínda que exista un 1% no que non esteamos de acordo e sobre o que discutamos. Porque si amigas, discutir é a hostia. Diferir de opinións é a cousa máis humana do mundo, pero non nos converte en inimigas. Centrémonos en defender a nosa humanidade fronte ao fascismo que temos dentro da casa arrincándonos os dereitos que tanto nos custou loitar todas xuntas.

Pero Nanni Moretti é optimista. O seu filme non é unha fábula que intenta deixar un pouso de lección. Non, el escolle celebrar todo o conseguido, todo o que podería ter pasado e, por que non, todo o que aínda está por pasar. Porque, igual que Allende dicía aquilo de que antes ou despois abriríanse as grandes alamedas, este filme é unha sorte de proxección utópica dun futuro que aínda está na nosa man conseguir. Quedan aínda moitísimos motivos polos que loitar, polos que celebrar e polos que vivir. Por resumilo noutra referencia popular, aínda que esta non estea presente no filme: “Cando chamen á túa porta, como vas abrir? Coas mans na cabeza ou cos dedos no gatillo?”.

Por todo isto, Il sol dell’avvenire non é a obra mestra nin o mellor filme do ano, pero quizais é o máis necesario. Quizais o que precisabamos non era unha nova lección dun mestre do cinema senón caer sen medo a mancarnos. Abrir a porta aos erros e entender que non existe ningunha aprendizaxe posible se non existe tamén un fracaso. O único, o verdadeiro fracaso, a derrota absoluta da humanidade fronte á maquinaria matemática do fascismo, non é outra que ficar quieto, na butaca, mentres Battiato nos desexa vederti danzare, come le zingare del deserto.