Katrin Rothe: “O mundo sería un lugar mellor se todos fixésemos no traballo cousas que cremos que son boas para a sociedade”

Podes ler a entrevista orixinal en inglés aquí.

A guionista, produtora e cineasta alemá Katrin Rothe foi unha das convidadas destacadas da edición 08 do Festival Internacional de Cinema de Pontevedra Novos Cinemas, que organizou a primeira retrospectiva en España dedicada á singular obra de Rothe. Ademais de proxectar algunhas das súas obras máis destacadas, como 1917 – The Real October (2017) e Johnny and Me (2023),  a artista alemá impartiu unha conferencia-taller na que deu a coñecer o seu proceso creativo e a inspiración que hai detrás do seu peculiar estilo. O seu enfoque está caracterizado unha mestura de animación dixital e manual con elementos documentais. Aproveitamos a súa visita a Pontevedra para afondar na súa traxectoria e na súa obra, marcada por un decidido compromiso político.

Desde moi nova desenvolviches un interese por traballar co material cinematográfico. Na túa película de graduación, Until Grass Grows (1996), xa podemos identificar esa pulsión por alterar e manipular as imaxes. Por que che atrae esta forma artesanal de facer cine?

Teño formación artística. Debuxei toda a miña vida, desde a infancia, como unha forma de expresarme. En realidade quería ser artista, e cando descubrín que os debuxos podían moverse, foi un gran punto de inflexión. Esta revelación ocorreu durante o meu primeiro ano na escola de arte. Sentinme realmente atraída polo concepto de grafismos en movemento e o que hai entre as imaxes. A idea da miña película de graduación era “rabuñar os recordos” que había nesas imaxes, como un intento de recuperar o pasado. Utilicei unha cámara rostrum, empregando unha técnica similar ao stop-motion. Manipulando o material, pódense crear imaxes totalmente novas dun modo fascinante, formando un mundo completamente novo.

Así que o teu obxectivo nunca foi converterte en cineasta?

Non, eu quería ser artista visual. Quería traballar co debuxo porque sempre me axudou a concentrarme e a controlar os meus pensamentos. Na miña cidade natal tiñamos un teatro de marionetas extraordinario que ofrecía obras para adultos e pezas realmente experimentais. Entón non me daba conta do especial que era. A min parecíame bastante normal ter este tipo de arte, con visuais no escenario. Ao principio imaxinábame creando visuais para grupos de rock. Con todo, naquela época non era doado. Cando traballei na miña película de graduación con animación deime conta de que iso era exactamente o que quería facer desde nena, como un teatro de marionetas experimental nunha habitación escura.

Until Grass Grows (1996)

O teu traballo combina diferentes xéneros e estilos. Sabemos que todo empezou coa animación, pero de onde xorde o interese polo documental? Como decides mesturar ambos?

As obras de arte que creo sempre abordan temas da miña contorna. A miña primeira película como estudante trataba sobre a superación da morte de seres queridos, e outra posterior abordaba tópicos sobre Alemaña Oriental. Os temas sempre foron cruciais no meu traballo. Ao acabar os meus estudos, o meu obxectivo era atopar traballo na industria da animación. Con todo, custoume adaptarme ao estilo da animación infantil, xa que os meus debuxos tendían a ser bastos e pouco convencionais. Simplemente tentei atopar unha vía alternativa, así que decidín presentarme a unha convocatoria de televisión para cineastas noveis, e o meu proxecto foi seleccionado. Era un documental sobre mozos universitarios en busca de emprego, no que as entrevistas de traballo estaban recreadas a través de animación. Gústame moito esta mestura de documental con imaxe real e animación, porque mellora ambos os medios, facilitando a explicación e a transmisión de diferentes aspectos.

Cando dirías que a túa arte adquiriu un verdadeiro compromiso político?

En 2012 fun expulsada do piso no que vivía desde facía 16 anos, debido á xentrificación do centro de Berlín. Decidín documentar o proceso, que se converteu nunha gran lección sobre política e capitalismo. Coa miña primeira película nomeáronme a un prestixioso premio da televisión alemá, o que atraeu moita atención cara a este novo proxecto. Unha vez rematado, tivo moita presenza nos medios de comunicación, onde destacaban que non só os pobres tiñan problemas co alugueiro en Berlín, senón tamén a clase media. A película converteuse nun tremendo éxito. Todos os partidos políticos querían organizar unha proxección e debater comigo. De súpeto, as miñas películas volvéronse moi políticas. Antes da caída do Muro de Berlín, participei en moitas manifestacións, pero nunca houbo unha conexión directa co meu traballo artístico. Esta película uniu todo e, de súpeto, convertinme nunha cineasta política.

Como pasas de relatos tan persoais a abordar un acontecemento histórico monumental como a Revolución rusa en 1917 – The Real October?

Estaba ansiosa por explorar as orixes da cómoda vida que gozamos hoxe en día: oito horas de traballo ao día, fins de semana, vacacións… Houbo xente que loitou por estes privilexios no pasado. Como crecín en Alemaña do Leste, aprendín moito sobre a Revolución Rusa, pero sentín a necesidade de ofrecer unha nova perspectiva sobre ela desde o punto de vista actual. Imaxinei como debía ser para un artista naquela época. Interesábame especialmente o papel activo que desempeñaron os artistas naqueles acontecementos: os escritores elaboraban slogans para os líderes da revolta, mentres que algúns como Vladimir Maiakovski difundían noticias a través de poemas entre a clase obreira. Os artistas tamén contribuíron significativamente á educación dos soldados que se negaban a ir á fronte. Entón pensei en utilizar a arte da Revolución Rusa para contar a historia, inspirándome en artistas construtivistas como Kazimir Malevich para as partes animadas.

1917 – The Real October (2017)

Tras a revolución, os artistas sentíronse algo decepcionados co resultado, e creo que ese tamén é un tema recorrente nas túas películas.

Sempre é así. Despois da revolución, discutían sobre trivialidades e cuestións secundarias: que monumentos crear ou destruír e que facer cos consellos de soldados. Ao final, os bolxeviques tomaron o poder. Quería transmitir que non se trata de loitar contra a persoa que tes ao lado, senón de buscar ao verdadeiro inimigo. Coa miña última película, Johnny and Me, tentei introducir este diálogo nas conversacións actuais. A película explora a vida dun artista marcada polo poder e o éxito, pero tamén por decepcións e controversias, todo iso mentres establecemos un diálogo co pasado.

Por que elixiches a John Heartfield para personificar esta idea?

Heartfield facía sátira, revelando os verdadeiros rostros dos líderes nazis antes que ninguén, e mesturou á perfección diversos formatos. As imaxes son incriblemente poderosas, e a sátira ten o potencial de chegar a máis xente. Tras a Segunda Guerra Mundial, fíxose mundialmente famoso e foi estreitamente vixiado desde ambos os bandos; todos tiñan medo da súa arte como arma. Hai moito que aprender del. Ademais, o seu estilo de collage complementa a miña propia forma de traballar co papel e o debuxo.

Hai un momento na película en que os censores discuten as sátiras de Heartfield e din: “A arte non é algo do que rir”. As túas películas sempre inclúen algo de humor.

Creo que todas as miñas películas teñen un toque de sátira irónica. É unha forma de enfrontarse ao mundo. Preocúpame de verdade que nos dirixamos cara a unha sociedade na que os chistes e a arte estean baixo control. Xa hai indicios diso. En Alemaña Oriental, artistas como Hartfield víronse obrigados a crear obras de apoio ao goberno socialista, o que deu lugar a pezas planas e dialecticamente limitadas. Non era unha sociedade aberta, e é perigoso que ese control se repita.

Por que optaches por unha deseñadora gráfica como a súa homóloga en Johnny and Me?

Ao principio era unha directora de películas de animación, pero co tempo evolucionou até converterse nunha deseñadora gráfica que non sabe se o que fai está ben. É boa no seu traballo, pero dedícase a crear anuncios para cousas que non lle gustan. A historia vira ao redor dunha persoa que atravesa unha crise coa súa profesión.

Algunha vez cuestionaches o teu propio traballo e o seu significado?

Sempre te enfrontas a estas preguntas. Trátase de seguir a túa intuición. O mundo sería un lugar mellor se todos fixésemos no traballo cousas que cremos que son boas para a sociedade.

Johnny and Me (2023)