LA GRANDE BELLEZZA, de Paolo Sorrentino

Roma era unha festa

Que La grande bellezza (Paolo Sorrentino, 2013), un mordaz retrato dos usos e costumes da jet set italiana en pleno ocaso da era de Silvio Berlusconi, fose financiada por Mediaset resulta cando menos curioso. Sobre todo porque Paolo Sorrentino non se queda á metade na súa embestida contra a plana maior do establishment romano: nobres vidos a menos (que se alugan para soirées), burgueses arribistas, intelectuais arrimados ao poder, artistas conceptuais (que carecen de concepto), clero máis preocupado do humano que do divino e demais fauna da farándula. Unha galería de babecos cuxa existencia xira arredor de manterse na crista da onda, non perderse o próximo guateque e aldraxar aos amienemigos que toquen.

A película, trufada de brillantes sketchs como o da cola do bótox (que semella terse convertido nunha nova eucaristía), podería contentarse con ser unha irónica diatriba contra os amos do cotarro, do mesmo xeito que o seu protagonista, Jep Gambardella, un xornalista que leva décadas vivindo das rendas da súa exitosa primeira e única novela, podería conformarse con ser o bufón dos ricos e poderosos. Pero en ámbolos dous casos, preferiron ser algo máis, algo mellor.

É mérito de Toni Servillo (actor fetiche de Sorrentino) ser quen de humanizar ese arbiter elegantiae que sobre o papel resultaba problemático. O ambiguo Gambardella podería converterse en moitos personaxes: un hipócrita azoute das elites ás que pertence, un iluso que se cre apocalíptico cando en realidade é integrado, un advenedizo con sentimento de culpa, un rei chosco no país dos cegos. Servillo acerta ao concederlle un sutil pathos digno, entre nihilista e resignado, e interpretalo como o único suxeito plenamente consciente de si mesmo e do seu lugar nese circo, que acepta (aínda que quizais lamente) as decisións que foi tomando. Especialmente poderosas son as súas interaccións co marido da que foi o grande amor da súa vida, nas que se albisca un outro Jep que xa nunca será.

A obsesión de Gambardella por volver atopar definitivamente esa “gran beleza” que enxergou na súa mocidade pero non soubo reter é o macguffin que nos guía de velada en velada, de festexo en festexo, por unha sucesión de instantes de arrebatadora fermosura (ou talvez de inmensa fealdade). Uns retablos que poderían pecar de luxury porn se non fose polo contexto decadentista e crepuscular no que se encadran: carreiras por un museo á luz dun candelabro, un truco de ilusionismo cunha xirafa, unha vida humana empapelando as paredes dun panteón, unha terraza invadida por aves migratorias… Calquera espectador que se preste (o xogo é excluínte se non se comunga coas súas regras) poderá escoller as súas propostas estéticas favoritas de entre as ducias que se lle ofrecen. A obra devén un artefacto dionisíaco para o deleite dos sentidos, que para gozarse de verdade debería apreciarse ás escuras e en pantalla grande, á maneira tradicional.

Desgraciadamente, os seus numerosos altibaixos impiden cualificar a La grande bellezza de obra mestra. De tódolos xeitos, un agradece que a fita sexa tan consciente de si mesma e saiba reciclar coherentemente os seus defectos en relativas virtudes. Sen dúbida, a mellor maneira de retratar os abusos e desmáns dos diletantes protagonistas é a través dun produto así mesmo excesivo e desmedido, un xenial sarillo manierista que nunhas ocasións roza a perfección e noutras pérdese nun caos esteticista, e non mediante un filme máis constante pero a cambio contido ou amordazado.

Dos seus moitos excesos, o máis problemático sería o da metraxe: as súas case dúas horas e media de anécdotas e viñetas abranguen demasiado pero apertan pouco, e rematan por esgotar, máxime cando apenas hai unha historia lineal que seguir. Habería que podar máis este xardín, ou en calquera caso podalo mellor. Sorprende que algunhas tramas como a do affair coa stripper se resolvan chuscamente, quedando practicamente interrompidas, mentres que outras digresións campan folgadas minutos de máis (de recortarse o episodio da monxa santa, gañariamos en ritmo).

No entanto, Sorrentino compensa as súas puntuais carencias como guionista cun pulso firme como realizador, cunha posta en escena nerviosamente cinética e un bo oído para casar imaxe con banda sonora. Autopostulándose como sucesor postmoderno de Fellini (costa non sufrir puntuais déjà-vus, en particular de La dolce vita), o napolitano regresa a carreiros xa transitados en Il Divo (2008), o seu anterior achegamento á sátira política. Dende entón, Sorrentino radicalizou os seus acertos e vicios formais, co que a audiencia se polarizará aínda máis que cos seus traballos previos.

Coma naquel filme sobre Andreotti, aquí tamén salienta a súa secuencia de apertura: a súa coreografía inicial a ritmo de Raffaella Carrà, un grotesco esperpento que encapsula moi ben o ton de astracanada do relato, pasará á posteridade cinematográfica. De feito, ese hipnótico prólogo captura definitivamente a esencia da Italia berlusconiana: apenas uns minutos de bailes charramangueiros explican mellor este período histórico que varias sisudas reportaxes.

En última instancia, La grande bellezza sería a última incorporación a unha colección oficiosa de cartas de amor-odio á cidade eterna. Pero no canto dunha serie de postais turísticas (que tamén: hai preciosos paseos polas beiras do Tíber ou magníficas vistas ao Coliseo), esta fita transmite máis ben esa melancolía tan romana, entre celestial e terreal, que un experimenta ante as súas ruínas (que fan que te vexas insignificante mentres ao mesmo tempo te animan a sentirte vivo). Cronista da urbe nesta época máis cínica que épica, Sorrentino engade un novo título á súa carreira para converterse nun director total cuxo estilo deveña en adxectivo derivativo (“sorrentiniano”). O tempo dirá se o consegue ou non. Namentres, Roma seguirá a ser unha festa.