LONDON FILM FESTIVAL 2014 (III / III): XAPÓN, MORTE E VIOLENCIA
A nosa crónica do certame londiniense, ofrecida en varias entregas, non podía concluír sen dar conta da presenza xaponesa na súa programación. Malia que as propostas máis novidosas xa se viran no Tokio International Film Festival –primeiro e principal escaparate da produción procedente deste país asiático– o London Film Festival reuniu algúns dos títulos máis emblemáticos de 2014. Iso si, botamos en falta a presenza dalgún filmes do Studio Ghibli, xa fose a exquisita かぐや姫の物語 (The Tale of the Princess Kaguya, Isao Takahata, 2014), a última longametraxe animada da compañía, 思い出のマーニー (When Marnie Was There, Hiromasa Yonebayashi, 2014), ou o documentário 夢と狂気の王国 (The Kingdom of Dreams and Madness, Mami Sunada, 2013).
Violencia cotiá
Dous dos pratos fortes da sección xaponesa foron os filmes máis recente de Tetsuya Nakashima e Sion Sono, dous cineastas de culto cun estilo inconfundible e provocador –sobre todo no caso de Sono. Con 渇き (The World of Kanako, 2014), que debería traducirse como ‘sede’, Nakashima volve pór o acento na complexa relación entre a mocidade e a violencia. Protagonizada polo sempre solvente Kōji Yakusho, a longametraxe reconstrúe, a mans dun pai patético e lamentábel, a descarriada vida dunha adolescente. Argumentalmente, The World of Kanako pode considerarse en moitos casos unha continuación lóxica, incluso un díptico, de 告白 (Confessions, Tetsuya Nakashima, 2010), dado que o foco se pon nos adultos anque sexan os mozos o suxeito de interese, mentres que a xestión da violencia se desenvolve in crescendo dende un punto de vista narrativo. A desinformación, a aparente aleatoriedade narrativa –construída como unha investigación– e a depurada estética visual volven pór de manifesto a pericia do director e guionista para crear o seu universo cinematográfico. Con todo, a estilización da imaxe vai un paso alén en The World of Kanako, e a estética manga irrompe con forza e elegancia. Non se trata dalgo novo, porque Nakashima xa a empregou en 下妻物語 (Kamikaze Girls, 2004), mais a diferenza radica na absoluta depuración da súa cinematografía, un proceso que comezou con 嫌われ松子の一生 (Memories of Matsuko, Tetsuya Nakashima, 2006) –grazas a un incremento do orzamento– e cristalizou en Confessions. Agora Nakashima evoluciona novamente ao estilizar a inserción de elementos narrativos da cultura pop, tanto na propia montaxe como na inclusión dun fermoso e triste pasaxe de anime realizado pola célebre compañía de animación Studio 4ºC. A esta influencia do manganime se suman outros referentes como o cinema yakuza dos setenta –cun claro pouso nos títulos de crédito iniciais– ou a longametraxe de culto 殺し屋1 (Ichi The Killer, Takashi Miike, 2001) –fundamentalmente na pelexa no aparcadoiro.
A multitude de temáticas que abarca o filme, dende as relacións paterno-filiais á drogodependencia, pasando polo bullying ou a prostitución, preséntanse a través dunha serie de fugas narrativas que dan riqueza e complexidade a The World of Kanako. Nunha proposta con moitos personaxes e saltos temporais, o espectador está obrigado a seguir o ritmo implacable do guión se non se quere perder no seu labirinto narrativo; mais, malia estar orquestrado con gran solvencia, o filme faise excesivamente longo e algúns personaxes fican un tanto desfiañados, como é o caso do Detective Asai –interpretado por Satoshi Tsumabuki.
Se en The World of Kanako a violencia do día a día engloba un sector marxinal da sociedade, Tokyo Tribe (Sion Sono, 2014) retrata un mundo absorbido pola violencia máis brutal e desapiadada. Baseada no manga de nome homónimo de Santa Inoue (1997-2005), o filme permite a Sion Sono seguir expondo algunhas das súas temáticas predilectas: a violencia, a yakuza, o sexo ou o incesto. Director inclasificábel, enfant terrible do cinema xaponés, Sono móvese, co seu estilo persoal, nos parámetros superlativos da serie B. Sen ser tan enxeñosa como 地獄でなぜ悪い (Why Don’t You Play In Hell?, Sion Sono, 2013) –tamén presentada na sección Cult do London Film Festival, na edición do 2013– Tokyo Tribe traza a ritmo de hip hop o mapa sanguento dun Tokio imaxinario dividido en distritos en función da banda de mafiosos que impera na zona. O arranque é especialmente suxestivo, sentando as bases narrativas sobre o corpo espido dunha muller policía. Música e violencia fican conectadas dende o comezo, e o ritmo incesante do hip hop é o responsábel da estrutura da fita, tal e como apuntou brillantemente José Montaño. (1)
Atractiva e excesiva, Tokyo Tribe aglutina o mellor e o peor do cinema de Sono. Dunha banda, o cineasta proponnos unha perspectiva estimulante e radical, un xiro de torca cinematográfico moi persoal e unha posta en escena única. Doutra banda, estira até o esgotamento algúns recursos narrativos e abusa do histrionismo dos seus personaxes facendo que a sobreactuación de parte do elenco se resinta nalgúns momentos da trama. Con todo, malia estas imperfeccións, e sen ser a máis brillante das súas propostas, Tokyo Tribe non defrauda visualmente. As coreografías protagonizan algúns dos momentos máis lúcidos da metraxe, así como o deseño e a presentación dalgúns dos espazos –especialmente a xungla de metal da banda Giri Giri Girls ou a habitación humana de Nkoi, esta última con resonancias directas a A Clockwork Orange (Stanley Kubrick, 1971). As homenaxes non conclúen aquí e, como xa fixo en Why Don’t You Play In Hell?, Sono volve vestir a un dos seus personaxes co emblemático mono amarelo de Bruce Lee. Tampouco podemos esquecer a débeda que o filme ten co cinema xuvenil de gánsters de Takashi Miike, sobre todo coa súa adaptación á gran pantalla do manga クローズZERO (Crows Zero, 2007).
Porén, alén do sempre estimulante estilo vándalo de Sion Sono, o filme non consegue ser redondo. Non sabemos se pola influencia da estrutura do hip hop, do que pouco ou case nada sabemos, ou polo vórtice catártico do seu tramo final, Tokyo Tribe cae nunha sucesión de reiteracións excesivas, mesmo para o que son os parámetros do seu director. Nun mundo no que o poder e a dominación sono todo, entendemos que se recorra ao humor sobre a lonxitude de membro masculino como un sinal de control e supremacía, mais cando todo se converte nunha competición literal sobre quen a ten máis longa, a repetición fai que o público fique farto.
Rupturas de vínculos familiares
En contraposición con este universo brutal e descarnado, as outras longametraxes xaponesas propostas polo London Film Festival se sitúan na intimidade familiar, na necesidade de afrontar a perda dun ser querido. Dentro desta liña, o terceiro título destacado do programa –xunto aos dous xa mencionados– foi 2つ目の窓 (Still the Water, Naomi Kawase, 2014), unha fermosa e sosegada reflexión sobre a memoria, a vida, a maternidade e a maduración. Para este novo proxecto, estreado mundialmente no Festival de Cannes, Kawase contou con financiamento francés, xaponés e español –este último de mans de Lluís Miñarro. Como é habitual no traballo da cineasta, un acontecemento da súa vida persoal serviu de xerme para a súa nova historia: a morte da súa nai adoptiva. A partir deste feito, Kawase establece un diálogo coa morte que se converte nun canto á vida, á natureza e ás súas raíces. Novamente, ademais, conxuga espazo e memoria, ao situar a súa narración no corazón de Amami-oshima, illa da que proceden os antepasados de Kawase. A beleza da paisaxe, a furia do tifón, convértense no primeiro protagonista de Still the Water, e a el nos remitirá constantemente non só coa forza irresistíbel das imaxes senón tamén cos bruídos do mar e do vento.
No ollo do furacán, do tifón co que dá comezo o filme, Kawase sitúa a unha parella de adolescentes, Kaito e Kyōko, que por moi distintos motivos viron alterado o vínculo coas súas nais. Apoiándose un no outro, os mozos asisten ao espertar sexual, á ruptura familiar, e terán que desenvolver estratexias para afrontar a adversidade. A través desta parella e do seu deambular pola illa, a paisaxe e o recordo se xonguen para dar forma aos recordos da cineasta, mais tamén para preservar a memoria do espazo, para falar do seu pasado primitivo, do seu vencello con forzas místicas, co sintoísmo. A fotografía de Yutaka Yamazaki –colaborador habitual de Hirokazu Kore-eda– salientada esa necesidade de preservar o espazo, de mostralo en toda a súa magnificencia; mentres que o elenco de actores –esta vez profesionais– transmiten cos seus xestos o que non poden dicir con palabras, e establecen de forma certeira a simbiose entre a natureza e o home, un tema de gran recorrencia na filmografía de Kawase. En definitiva, Still the Water é unha fermosa elexía sobre a morte, á vez que un canto á vida, dende a particular ollada feminina da directora máis coñecida e reputada do cinema xaponés contemporáneo.
Tamén a defunción dunha nai axexa aos protagonistas de ジョバンニの島 (Giovanni’s Island, Mizuho Nishikubo, 2014), que como avanzamos na nosa primeira crónica está inspirada nun dos fitos da literatura infantil nipoa: O tren nocturno da Vía Láctea, de Kenji Miyazawa (1934). O escritor inspirouse na morte da súa irmá para escribir o relato, como un modo de superar a dor pola perda, e do mesmo xeito os protagonistas afrontan unha situación similar. Moi na liña da narrativa tráxica xaponesa, os acontecementos de Giovanni’s Island fican claros unha vez que se estipula a comparativa entre o que pasa no filme e o que sucede no conto. Pouco importa pois o desenlace, xa que o que se procura é transmitir unha mensaxe de esperanza, de vida; mais si hai que ter en conta que Nishikubo sitúa a acción no remate da Segunda Guerra Mundial, con toda a carga emotiva que este conflito supuxo. As boas intencións do filme, con todo, non bastan para dar consistencia ao conxunto, e malia que Giovanni’s Island conta con secuencias interesantes, o guión está infestado dunha forte dose de cursilería. Dende un punto de vista técnico o filme salienta polos seus fondos esvaídos, a súa dirección de arte e as súas angulacións –establecidas dende as perspectivas dos irmáns protagonistas– unha composición que dá como resultado momentos de gran beleza, como o percorrido do tren de xoguete entre as dúas casas.
Se nos dous casos anteriores a figura da nai era un dos motores da historia, en さいはてにて−かけがえのない場所− (The Furthest End Awaits, Chiang Hsiu-chiung, 2014), último dos filmes xaponeses programadas no London Film Festival, o foco muda cara a ausencia paterna, unha ausencia que é dobre porque afecta ás dúas mulleres que protagonizan a fita. A directora taiwanesa Chiang Hsiu-chiung asina este melodrama amábel e sinxelo sobre segundas oportunidades e encontros inesperados. O argumento vira en torno ao encontro entre a dona dunha tenda de café e unha nai solteira que exerce de muller de compañía para manter aos seus dous fillos. A primeira viaxa a unha pequena localidade en busca do seu pai desaparecido e instálase fronte á casa da segunda. Nese momento establécese unha tensa relación entre as dúas mulleres, que como é habitual nesta caste de producións remata nun previsíbel happy end no que ambas se atopan a si mesmas a través da outra. Deste xeito, The Furthest End Awaits exemplifica o gusto do público nipón por esta caste de producións, malia que semelle de limitado interese no contexto dun festival de cinema.
Cineastas veteranos e novas apostas procedentes de Xapón cruzaron os seus camiños na edición máis recente da cita cinematográfica anual da cidade de Londres. Yakuzas, chamanes, nenos da guerra, adolescentes perversas e nais en apuros deron unha mostra dalgúns dos títulos máis relevantes do país asiático. Malia que lamentabelmente non están todos os que poderíamos agardar, é grato descubrir que o London Film Festival ofrece ao espectador a posibilidade de ver títulos asiáticos, algo que fóra de círculos minoritarios e certames fílmicos non é tan habitual como debería ser no Reino Unido.
(1) Montaño, José. 2014. “Tokyo Tribe. El tamaño sí importa”, Cine Asia, 2 de octubre de 2014. Disponible en http://www.cineasiaonline.com/tokyo-tribe-el-tamano-si-importa/