Procesos #20 – Miguel Mariño
“O CINE, NOS MUSEOS, É O IRMÁN PEQUENO”
Miguel Mariño (A Coruña, 1977) é un explorador. Anda polo cinema á busca de novos camiños, vieiros polos que nunca camiñara, para ver ata onde é quen de chegar. Entrou no mundo do cinema como produtor, pero non tardou en desenvolver os seus propios proxectos. En 2008 gañou un “inmerecido” Mestre Mateo á mellor obra experimental por Nemo, unha serie de micropezas sobre o proceso creativo de dez pintores galegos. A partir de 2009, comeza a adentrarse no terreo do cinema expandido e as ‘film performances’, sendo unha das primeiras persoas en Galicia a percorrer esta senda. Foi, ademais, un dos impulsores do festival (S8). En 2012, a súa colaboración con Ángela Blanco, Fume, na que fusionan cinema e danza, foi escollida como Mellor Proposta Escénica polo Injuve. En 2013 recibiu unha bolsa do Museo de Arte Contemporáneo Gas Natural-Unión Fenosa da Coruña como artista residente. E, nos primeiros meses deste ano, foi seleccionado no Atlanta Philosophy Film Festival pola súa peza Lúa. Pese a todo, é un home modesto.
Cando foi que namoraches do celuloide?
Falas do rollo fetichista co material?
Algo diso hai, non?
Algo hai, si. O meu primeiro contacto co celuloide foi grazas a Lili Films. Tiña amigos en común con Ángel Rueda e Fernando Pujalte, así que rematei por ver unha das súas proxeccións nun bar. Nunca antes estivera preto dun proxector de Super 8… Cos anos, Ángel, Ana Domínguez e máis eu comezamos un proxecto en Super 8, precisamente. E, cando estaba a montar a película, caéuseme un plano ao chan, fisicamente, algo que nunca me pasara antes. Non fomos quen de atopalo, e iso me fixo pensar na montaxe doutro xeito. Sen ese plano, podía contar igual o que quería? Talvez tería chegado igual a esas reflexións coa montaxe dixital, pero coido que o contacto físico coa película fixo que fora unha experiencia distinta. Foron diferentes momentos, entre 2006 e 2007, nos que establecín a miña relación co celuloide.
E iso que ías para produtor…
En realidade, ía para fotógrafo. Cando rematei o bacharelato, por motivos persoais, tiña que quedar a estudar na Coruña. A miña idea era estudar Imaxe na escola de Imaxe e Son, pero tiña unha nota media tan mala que non din entrado, así que fixen Produción. E, ollo, coido que foi un gran acerto. Descubriume todo o mundo que hai detrás das películas, no que ata ese momento non tivera gran interese. Confeso que nunca fun un gran cinéfilo, pero na EIS aprendín a ver o cinema dun xeito diferente. De todos os modos, xa nas prácticas, eu tiraba para a parte máis creativa. Nos distintos proxectos que fixemos na escola sempre escribía os guións.
Mantiveches esa tendencia cando entraches no mercado laboral?
Máis ou menos. Traballei en distintas produtoras e procuraba centrarme no traballo de desenvolvemento de proxectos, que era o que me gustaba.
E cando deches en pensar en desenvolver os teus propios proxectos?
Non houbo un momento concreto… Lembro que, estando en Filmanova, lanzaron unha convocatoria de ideas, e eu presentei a miña, un programa de televisión bastante comercial. Ao mesmo tempo, collín un guión que hai tempo me andaba na cabeza, un falso documental, e presenteino as axudas ao talento da Agadic. No mesmo ano, aprobáronme os dous… Pero, por distintos motivos, ningún chegou a facerse.
A outros, iso teríaos desanimado…
Ben, son as circunstancias. Eu quedei coa alegría de que mos escolleran, e mantiven a pulsión de facer cousas.
Cal foi a primeira que sacaches adiante, o documental sobre o Alcaián?
Non, foi un programa para a TVG, Nemo. Foi un proxecto persoal, desenvolvido dende Alén Films, e composto por dez micropezas nas que se reflexa o proceso pictórico de diferentes pintores galegos, como Elena Corredoira, Jorge Cabezas ou Yolanda Dorda. A idea parte do filme de Clouzot Le Mystère Picasso, no que se ve a Pablo Picasso traballando en varias das súas obras. Fascinoume poder asistir ao proceso, dende a primeira pincelada ata o final. E quixen facer algo similar con artistas galegos, aínda que a homenaxe é bastante clara. De todos os xeitos, non hai moita autoría nese traballo…
Por que o dis?
Porque foi pensado dende a forma, non dende o concepto. A idea primixenia era unha aplicación para móbil, na que podías ver esas micropezas cos pintores traballando, e descargarte o cadro que pintaban para ter como fondo de pantalla. Xa ves.
Pese a todo, valeuche un premio Mestre Mateo…
Iso aínda non o entendo. Creo que foi inmerecido. Primeiro, porque non penso que Nemo sexa unha obra realmente experimental. E, segundo, porque ese mesmo ano, na categoría de obra experimental estaba París #1, de Oliver Laxe. Así que non é que estea moi orgulloso (ri).
Como pasas de aí a Alcaián, un documental sobre fútbol?
Iso foi un encargo da produtora, tamén para a TVG. Pero coido que nel deixei máis pegada que en Nemo. Interesoume facer un documental sobre fútbol, precisamente, porque o fútbol non me interesa nada, e pensei que podía dar unha visión distinta. A idea era seguir a este equipo, que perdera todos os partidos na tempada anterior, no inicio dunha nova liga. Eu propuxen o contrario, observalos mentres non xogan, na pretempada. E así foi, logrei deixar pegada neste proxecto. Dese traballo si estou orgulloso, foi un reto do que penso que saín airoso.
E despois?
Despois chegou a crise.
E todo cambiou…
Claro. Perdín o traballo estable que tiña como produtor, e que estaba a avanzar nunha liña que me interesaba moito. Pasei a unha situación de precariedade, e tiven que reinventarme. Decateime de que me estaba a converter nun animal administrativo. Sabía que elementos había que xuntar para sacar un proxecto adiante. Vivía seguindo un manual, sota, cabalo, rei… no que non había nada de artístico. Busquei un cambio, e comecei a experimentar co audiovisual en directo que coñecera, como dixen, a través de Lili Films. En 2009, con Ángel Rueda, fixemos Deconstrucine. Alí aprendín a manexarme do espazo, dun xeito máis libre que o de seguir un guión e ir gravar localizacións. Namorei do directo…
Refíreste ao feito de que cada proxección sexa única?
E da enerxía que xeras mentres o estás a facer, da comunicación coa xente, de como te esqueces de todo cando comezas a divertirte… É unha sensación que nunca tivera antes.
Así comezou a túa relación co festival (S8)?
Mesmo dende antes de que houbera festival (S8). Nese tempo Ángel Rueda, Ana Domínguez e máis eu falabamos moito de proxectos e cousas que nos gustaría facer. Indagamos e descubrimos que realmente había unha tradición de cine expandido dende os anos 70. E, dende ese momento, comezamos a imaxinar un festival dese tipo na Coruña, onde pensabamos que había suficiente público potencial. Tivemos a sorte de comezar nun ano Xacobeo, e conseguimos un financiamento que nos permitiu arrincar cunha programación potente, e o público respondeu. Tamén axudou empregar o cárcere de Monte Alto como escenario, porque se achegaron moitos curiosos a velo por dentro, de tantas décadas que estivera pechado, e descubriron o festival. A partir de aí, seguimos adiante, con sangue, suor e bágoas. O caso é que nas dúas primeiras edicións, tiven unha relación moi directa co (S8), pero agora estou máis nun segundo plano, sen chegar a desvincularme, pero centrado noutros proxectos…
Fume comezou por eses anos, verdade?
Si. Por casualidade, atopeime cunha bailarina, Ángela Blanco…
Como foi?
Coincidimos nun curso no MACUF, como se chamaba entón, de cine feito a man, sobre bases de 16mm. Falando, ela díxome que era bailarina, e que estaba interesada en facer algún proxecto mesturando danza e cinema. Así, de primeiras e sen coñecerme (ri). Eu díxenlle que me interesaba a proposta e comezamos a falar e intercambiar ideas. De aí saíu Fume, un proxecto que me permitiu explorar a relación directa co espazo e o movemento, dende unha perspectiva moi diferente a Deconstrucine. Ángela quería facer algo con proxectores, porque vira unha curta de Oliver Laxe, Y las chimeneas decidieron escapar, e tivera a sensación de querer bailar sobre ese filme. Esa idea de que a imaxe incite o movemento do corpo conmocionoume, e decidimos explorala, sen ter moita idea de cal ía ser o resultado final. Fomos ideando a escenografía, e a forma de intervir coas imaxes en directo, establecendo un diálogo coa curta orixinal.
Saldaches a túa conta con Oliver Laxe?
Foi un reencontro, en certo modo, aínda que nunca lle cheguei a confesar a miña vergoña polo Mestre Mateo. Teño que dicir que estivo encantado de axudarnos. Eu achegueime ao seu traballo con moito respecto, con medo de alterar a obra doutro. Pero cando Oliver viu o resultado, díxome que tiña que ter sido menos cauto e rachar moito máis a película (ri).
Como foi a colaboración con Ángela Blanco?
O choque entre o meu mundo do audiovisual e o seu mundo da danza foi coma un choque de trens. Fomos pouco a pouco para atopar un punto intermedio. Traballamos neste proxecto durante anos, aínda que con pausas no medio. Foi medrando paseniño e, aínda hoxe, seguimos a pensar como melloralo e modificalo. Curiosamente, en 2012, o ano que gañamos o premio do Injuve, todos os galardóns da categoría de danza foron para bailarinas galegas, un feito que pasou desapercibido. So se programou algo no Teatro Ensalle de Vigo, pero non tivo máis repercusións…
Foi este proxecto o que che levou a ser bolseiro do MAC?
Non, en realidade, foi algo paralelo. Presenteime á convocatoria, de novo, a causa da crise e da necesidade de buscar outras formas de financiamento para desenvolver o meu traballo. Noutra situación, ao mellor non me tería atrevido, porque o cine, no mundo dos museos, é como o irmán pequeno. O feito de que me seleccionaran foi un gran impulso, e obrigoume a ir nunha liña distinta á que viña desenvolvendo ata agora. Levoume a pensar no uso do cinema para crear instalacións artísticas non directamente relacionadas coa proxección, a experimentar co propio medio, en proxectos como Skyline ou Autorretrato de la luz. Pero, ollo, non penso deixar de facer pelis no futuro…
Polo que contas, a túa relación co cine foi sempre de descuberta e reinvención.
(Fica pensando).
Non o ves así?
Como se fose un aprendiz de todo e mestre de nada? Pode ser… O certo é que me atrae probar cousas diferentes que me fan pensar no meu traballo anterior doutro xeito. Pero non renego do meu proceso de aprendizaxe, aínda que non seguise unha liña demasiado recta.
Como encaixa Fomos ficando sós nese proceso?
Foi un proxecto que se iniciou de forma un tanto casual. Un día, xogando co celuloide, pintei unha raia sobre os fotogramas. E ao proxectalos, pensei que o resultado imitaba ao mar, e víronme á cabeza os versos de Manuel Antonio, “o Mar, o barco e máis nós”. Vin paralelismos cos elementos cos que estou a xogar eu nestes momentos: a propia película, o espazo e o público como elemento activo na proxección. Tamén aproveitei o que aprendín de Ángela Blanco, que unha peza artística non ten por que darse por pechada, senón que pode evolucionar co tempo, como fan os espectáculos de danza. Fixen o primeiro pase no (S8), nunha versión de 15 minutos. Proxecteino dúas veces máis, e a última duraba 30, cunha parte completamente diferente. Agora xa a vexo coma un traballo redondo.
De onde che vén a idea de alterar así o celuloide?
Da miña participación en La brecha, de Marcos Nine. Ata entón, eu tíñalle moito respecto ao celuloide, ata que Marcos ensinoume o traballo que estaba a facer con Rodrigo Losada con diapositivas, e pareceume esteticamente incrible. Así que comezamos a tirarlle de todo por enriba á película, sen orde nin intención. E claro, adeus ao respecto (ri). Eu tiña un proxector de Super 8, non moi bo, de plástico, e probei a meterlle lixivia mentres funcionaba, logo pintura e logo outros materiais…
E de aí, a Lúa…
Quixen traballar sobre o material, sen ningún tipo de proceso fotoquímico por medio. E tiña na cabeza a imaxe da lúa chea, que sempre me pareceu fascinante. Coma o lume vivo ou o mar, é unha desas cousas para as que te quedas mirando, como aparvado. E quixen reflectir esa sensación nunha película.
Como foi o proceso de alteración do celuloide?
Empreguei a parte de atrás dun pincel e fun botando pingas de lixivia sobre a emulsión, para crear unha esfera no medio do cadro. Dependendo do tempo que a lixivia pase en contacto coa emulsión, queima máis ou menos, pasa máis ou menos luz, así que fun xogando con iso. Baseeime nos filmes de Kubelka e Tony Konrad, cos seus ‘flicker films’, e nos traballos de Sistiaga con pintura. O proceso supuxo varias horas de traballo cada día, en contacto co material, o cal fai que teñas unha relación diferente con el. A medida que ía avanzando, dinme de conta de que a peli supuña o paso da escuridade total á luz total, por iso remata como remata. Aínda cando eliminas toda a emulsión, queda a base de acetato transparente, así que comecei a facerlle buratos. Fixen o oco cada vez máis grande ata que non quedou nada. O final da peli é a non peli.
Neste caso, tes pensada a proxección en directo?
Con Lúa, non. Pero á par traballei noutro filme, Calcomanía, que segue o proceso contrario, o paso da luz á escuridade, poñendo pintura negra sobre o acetato transparente. Combinei as dúas nunha proxección en tres pantallas, no proxecto de Tríptico Binario, que si está pensado para unha proxección en directo. É algo semellante ao que facían nos primeiros tempos da London Film-Makers Cooperative, nos 70, onde proxectaban un filme en positivo e, ao seu lado, o mesmo filme en negativo. Eu imito ese xogo, só que non tiña un laboratorio ao que recorrer, así que para suplir a falta de medios, recorrín a facer dúas pelis distintas. Foi un punto positivo da precariedade.
E agora, que?
Estou traballando nun documental de remontaxe, a partir do traballo dun cineasta amateur, pero no que falo da miña relación coas imaxes. E ata aquí podo contar.