Novos Cinemas 2021: Sección Oficial
Sempre resulta estimulante achegarse a Novos Cinemas, unha cita ineludible que adoita pechar o noso calendario de festivais. Na súa sexta edición, o encontro pontevedrés non fixo máis que afianzar o espírito que o caracteriza: ofrecer un espazo humilde, coidado e comprometido coas novas voces. Unha oportunidade ideal para “tomar o pulso” ás correntes cinematográficas actuais e descubrir pequenas xoias que puideran pasar desapercibidas ao longo da tempada. Un festival sempre consciente do lugar que ocupa e a función que quere asumir: poñerse ao servizo das obras que selecciona, e non ao revés (algo que, lamentablemente, non ocorre en todos os eventos).
A edición 06 de Novos Cinemas (14-19 decembro) tivo que volver enfrontarse a circunstancias adversas, adaptándose á flutuante situación imposta pola pandemia, pero isto non impediu que o público do festival gozase dunha programación coherente e sen apenas fisuras. Ademais dos títulos de apertura e clausura (A Virxe Roxa, de Marcos Nine, e Espíritu Sagrado, de Chema García Ibarra), dunha arriscada sección Latexos (da que tamén demos conta na revista) ou do foco dedicado á cineasta estremeña María Pérez Sanz, a Sección Oficial a concurso volveu brillar con 9 longametraxes diversas, valentes e reflexivas. Obras marcadas pola relación entre as personaxes e o seu entorno, pola necesidade de alcanzar algún tipo de redención, a superación dun loito ou a deconstrución de paradigmas ligados a un pasado colonial.
O Premio Novos Cinemas á Mellor Longametraxe, entregado polo Xurado Oficial (formado por Álvaro Gago, Inês de Lima e Cora Velasco), foi para Eles transportan a morte, a esperada ópera prima de Helena Girón e Samuel M. Delgado. Este dúo de realizadores, que contan cunha ampla e recoñecida traxectoria na curtametraxe e a vídeo-arte, asinan un poderoso traballo que examina e cuestiona o relato oficial sobre a “descuberta” (e posterior espolio) de América. Unha peza que mestura os códigos do filme de época e de aventuras co cinema experimental e o ensaio político. A nivel narrativo, a obra divídese en dúas liñas argumentais desiguais pero entrelazadas, que nos trasladan ao ano 1492. Por unha banda, acompañamos a tres homes proscritos, membros da tripulación de Cristóbal Colón, que protagonizan unha persecución polas illas Canarias tras roubar a bandeira dunha das carabelas da expedición. Por outra, asistimos aos intentos dunha muller por salvar a vida da súa irmá na Galicia rural, amosando outra visión desa “épica travesía”, que conecta coas feridas abertas daquelas que agardaron en terra. Girón e Delgado ofrecen unha revisión histórica que nos sacode pola súa pertinencia, desafiando algunhas correntes actuais que buscan perpetuar certos mitos nacionais. No aspecto visual, o preciso minimalismo da posta en escena, sumado ao traballo de José Ángel Alayón na fotografía en celuloide e a edición case alquímica de Manuel Muñoz Rivas, logran que das imaxes emerxa unha forza simbólica que nos golpea e emociona alén do discurso e do puro formalismo.
A mención especial do xurado oficial foi para Actual People, da prometedora cineasta estadounidense Kit Zauhar, que ademais interpreta o papel protagonista no filme (no que filtra certos aspectos autobiográficos). Estreada no Festival de Locarno, a cinta logra capturar á perfección esa sensación de vertixe que moita xente nova experimenta ao rematar a súa etapa académica, ou ante calquera cambio vital. Ese “ollar ao abismo”, ese desengano ante a ausencia de expectativas e os fracasos amorosos, sumado á experiencia alienante de medrar como unha persoa racializada nos Estados Unidos. A cineasta/protagonista íspese neste retrato honesto da xeración millennial, que non ten medo a escarvar nas inseguridades propias e alleas, raciais e de xénero. Aínda que poida semellar frívola ou superficial por momentos, a obra nunca deixa de resultar xenuína, mantendo unha plena autoconsciencia. A nivel técnico, a realización está marcada pola cámara en man, que acompaña á protagonista sen ocultarse, así como as transicións entre escenas, nas que se intercala un mosaico de pantallas verticais que apelan ao xeracional, o íntimo e o compartido.
Entre as obras galardoadas nesta edición tamén atopamos a conmovedora Clara Sola, ópera prima da costarriqueña Nathalie Álvarez Mesen, que recibiu o premio á Mellor Dirección outorgado polo Xurado Novo (formado por estudantes da Universidade de Vigo). A cinta está protagonizada pola bailarina Wendy Chinchilla, que ofrece unha interpretación impresionante e chea de matices. A historia xira arredor do personaxe titular, unha muller duns 40 anos que vive nunha aldea remota coa súa nai e a súa sobriña adolescente. Clara é unha muller anulada, vítima da superstición e dunha crianza restritiva, ademais dunha condición de saúde que nunca chega a explicitarse (semella ter escoliose e atoparse nalgún punto do espectro autista). A xente acode a ela con devoción en busca de axuda e respostas, debido aos seus dons e vínculo especial con Deus. Clara vive para servir aos demais, pero privada dunha voz propia, sen capacidade para expresar os seus desexos e necesidades. Os membros do xurado destacaron a “visión orgánica” e a “sensibilidade” da realizadora á hora de representar aos seus personaxes sen caer no prexuízo e a estigmatización. Ao longo da obra, asistimos ao espertar sexual de Clara, un proceso convulso e liberador, con momentos de puro realismo máxico, no que a muller loita por tomar o control da súa vida e acaba por moldearse (literalmente) a si mesma.
O xurado novo tamén decidiu outorgar unha mención especial a Rendir los machos, de David Pantaleón, que ademais foi merecedora do Premio do Público. Pantaleón (que, como curiosidade, tamén interpreta a un dos mariñeiros fuxidos en Eles transportan a morte), presenta unha mestura de drama familiar e western, no que dous irmáns enfrontados emprenden unha travesía de máis de 100 km a pé a través da paisaxe volcánica de Fuerteventura, acompañados por 7 cabras, para cumprir a última vontade do seu pai, recentemente falecido. Unha mirada fascinante á masculinidade tradicional e os relatos fratricidas (que se remontan á historia de Caín e Abel), adoptando un enfoque e sensibilidade moi particulares. A experiencia teatral do cineasta reflíctese na posta en escena e a dirección de fotografía, construída en base a planos fixos nos que o público decide onde colocar o foco. A impoñente paisaxe canaria convértese novamente nun marco incomparable para esta viaxe cargada de patetismo, na que os protagonistas encarnan unha masculinidade hexemónica e risible (en xeral, a obra fai gala dun humor singular e lacónico). Un enfrontamento que, de forma previsible, remata nunha sorte de reconciliación tácita, fiel aos códigos primarios dos personaxes. Cabe destacar a espléndida dirección de arte de Leonor Díaz, que se apoia no popular e o kitsch, e non perde a oportunidade de sinalar algúns dos males que asolan as illas na actualidade (en especial o turismo).
Pechando o palmarés da sección oficial atopamos outra proposta que xoga cos xéneros e as tradicións populares: a cativadora Re Granchio, de Alessio Rigo de Righi e Matteo Zoppis, que se fixo co premio do Xurado da Crítica (composto por Júlia Gaitano, Cristóbal Soage e Florencia Romano). Estreada mundialmente na Quincena dos Realizadores do Festival de Cannes, a cinta sorprende cun relato de aventuras no que volvemos atopar elementos do western mesturados co folclore italiano e suramericano. Dividido nun prólogo e dous capítulos, o filme narra a tráxica historia de Luciano, fillo dun médico rural na Italia de finais do século XIX. Estamos ante o arquetipo do antiheroe, “un pobre, un nobre, un santo, un borracho”, tal e como se describe na película, que tras enfrontarse ao dirixente local e perder á súa namorada vese forzado ao exilio. A súa viaxe lévanos de repente á outra beira do mundo, ata a Terra de Fogo, onde o protagonista acaba envolto na busca dun tesouro mítico. Re Granchio é un canto aos perdedores e inadaptados, que adoece por momentos a causa do seu ritmo e tendencia á introspección, pero sobresae polo seu coidado simbolismo, a interpretación hipnótica do artista Gabriele Silli, a materialidade fotográfica de Simone D’Arcangelo e a recuperación e conxunción de lendas populares para crear un relato máxico e universal.
Construíndo un peculiar tándem involuntario, a cineasta holandesa Joke Olthaar e o director estadounidense Fern Silva asinan dous ensaios visuais nos que a natureza asume o papel predominante. Con Berg, Olthaar artella unha auténtica carta de amor á montaña (na que pasa gran parte do seu tempo de lecer xunto ao director de fotografía e operador André Schreuders). A cinta está composta por planos amplos e monumentais dos Alpes eslovenos, nun branco e negro prístino que acentúa as liñas e formas da paisaxe, e nun formato cadrado que resalta a verticalidade dos elevados cumios. Unha dirección de fotografía eminentemente estática, na que os únicos movementos perceptibles son o avance lento das nubes ou as diminutas figuras humanas que transitan polo cadro. Un recordatorio cruel sobre a insignificancia do ser humano ante o medio natural, subliñada por imaxes de arquivo nas que vemos a equipos de rescate recuperando cadáveres da montaña. Pola súa banda, Silva introduce unha investigación moito máis fragmentada e arriscada en Rock Bottom Riser, pero cun maior magnetismo. O cineasta trasládanos ao arquipélago de Hawai, confrontando reflexións sobre a exploración náutica e astronómica coa historia colonial das illas. Toda a obra é unha exploración en si mesma, na que nos fundimos nun fluxo de pensamentos e discursos que conflúen e se ramifican, ao igual que os impactantes ríos de lava que atravesan o territorio.
A desgarradora Piccolo Corpo, de Laura Samani, e a cinta de animación Absolute Denial, de Ryan Braund, completaron a selección deste ano. Samani presenta un drama sobre a maternidade e o loito, ambientado no norte de Italia a comezos do século pasado. O filme comeza con Ágata, a sufrida protagonista, dando a luz a un bebé morto. Para evitar que a súa alma quede atrapada no limbo, a moza decide emprender unha viaxe en solitario ata unha misteriosa ermida agochada nas montañas, onde poden devolverlle o alento á criatura durante un instante, o suficiente para bautizala e salvar o seu espírito. Deste xeito, acompañamos á protagonista no seu periplo (tanto físico como emocional), a través dunha terra que sempre semella hostil e ameazadora, forzando en moitas ocasións os límites do plausible, pero revelando a voz dunha directora cun pulso decidido que conta tanto como suxire. Finalmente, o británico Ryan Braund agasallou ao público cun enérxico filme de xénero, con ecos de The Twilight Zone ou a máis recente Black Mirror. Un portentoso traballo de animación (máis de 30.000 fotogramas debuxados a man), que volve indagar nos límites da intelixencia artificial. A pesar dos esperados xiros de guión, Braund logra manter a nosa atención, sacando o máximo partido dos mínimos recursos narrativos. Unha peza que volve demostrar a capacidade de Novos Cinemas para rastrear eses sinais de talento que delatan incipientes e prometedoras carreiras.