NUNCA SUBÍ EL PROVINCIA, de Ignacio Agüero

Nunca subí el Provincia, de Ignacio Agüero, foi estreado na 30ª edición do FID Marseille, alzándose co Gran Premio do festival. É a segunda vez que o director chileno obtén este galardón tras Como me dá a gana II, o seu anterior filme. A última película de Ignacio Agüero é unha homenaxe ao pequeno, ao íntimo, ao barrio, ás intrahistorias dos veciños anónimos, a mirar a montaña e a deleitarse coa luz crepuscular sobre a fachada do veciño. Con isto fala da historia recente de Chile, da ditadura, da xentrificación, da recesión, do amor, da natureza, da vida e do cinema.

nuncasubielprovencia

Nunca subí el Provincia nace baixo dúas premisas: partir da idea epistolar, algo que para o director resulta moi cinematográfico, e utilizar unicamente material filmado por el. Gran parte deste material fora descartado no outro día, e “pedían a berros aparecer nunha película”. Este filme foi filmado enteiramente na súa casa e o proceso permitiulle ver a súa contorna dun modo diferente. Exemplifica isto coa sorpresa de descubrir un paxaro carpinteiro no seu xardín, descoñecendo sequera que os houbese en Santiago de Chile. Ademais de imaxes de descartes para outras películas, manexa materiais diversos doutras películas súas, así como fragmentos de cartas reais con quen se escribiu durante tres anos ou de material de antigo arquivo doméstico no que vemos, por exemplo, aos seus fillos xogando, á súa primeira muller embarazada, ou imaxes máis recentes nas que filma unha clase que imparte en Portugal e Asia nas que mostra a película The immigrant (1918) de Chaplin a nenos, os cales en xeral descoñecían completamente o seu cinema e véselles escachar co xenio. Tras preguntarlle o motivo de incluír estes episodios, Agüero di que había testado se o cinema de Chaplin seguía sendo vixente hoxe en día, e que son anécdotas que contaría nunha carta, polo que tiña sentido incluílas na película. Para o director, estes recordos resultan complexos, xa que ademais da felicidade da familia, existía un contexto político moi difícil, polo que decide integrar imaxes do exército, avións militares e sons de bombas que aluden ao bombardeo da Casa de la Moneda. “As películas serven para sacarse imaxes da memoria e compartilas”, di en relación ao golpe de estado. Con todo, non entende a súa obra como un autorretrato, senón como un xogo en que se serve destes materiais domésticos porque os ten preto e accesibles.

Aínda que a firma como “un documental”, esta obra é máis ben un ensaio, un complexo traballo de reflexións, sensacións, miradas, recordos, desexos e preguntas, estruturadas con gran mestría en diversas capas. A pesar da súa complexidade, a obra resulta dunha simpleza colosal. Segundo el, a súa película non ten futuro, non hai nada que concluír nin nada que esperar. Con todo, a absoluta ausencia de narración é imposible, xa que como ben apuntaba Ricoeur, se hai tempo, hai narración. De maneira que para el, os temas non son máis que meros pretextos para facer películas, e precisamente que fan Agüero e Sophie França, a súa montadora, é xustapor materiais, romper o ritmo sistematicamente para evitar a narración, de modo que cada progreso narrativo ten que reiniciarse e é condenado a vivir nun instante suspendido no presente da película. Así, as imaxes manteñen a súa individualidade. Chega ao extremo de confundir ao espectador ata o punto de resultar imposible saber se estamos a ver imaxes recentemente filmadas, material pasado pero recente, ou material antigo. Á pregunta de “que é para vostede o cinematográfico”, Agüero responde que o cinematográfico é a liberdade da imaxe, cando a imaxe libérase de todas as obrigacións que a narración poida esixir. Así, o cinematográfico está fóra do narrativo, de modo que o espectador pode moverse con toda liberdade pola película. Non quere contar historias porque iso obrigaríalle a usar as imaxes dun modo ilustrativo, senón que quere usar as imaxes en si mesmas. O seu arquivo persoal non está ordenado, de maneira que o visionado, igual que o recordo, vólvese un proceso de enfrontarse ao caos, á desorde absoluta. Entende a montaxe como unha forma de ordenar ese caos e interésalle negociar ata onde debe controlar esa desorde.

fidmarseille-2019-nunca-subi-el-provincia-original-title-photos-845827

O título do filme apela ao nome da cordilleira de Andes que Agüero pode ver desde o seu tellado de toda a vida. Con todo, a construción do novo edificio sobre a antiga panadería “Maya” seccionou a unidade da visión, o que xerou unha fonda tristeza ao cineasta, quen o entendeu como bo santiaguino como un sacrilexio. En vista da súa idade e a súa forma física, o propio Ignacio asume a dificultade, cada vez maior, de facer cume nesa montaña, polo que decidiu render contas con ela neste título no que recoñece a súa débeda histórica.

Agüero filmou durante moito tempo esta película, polo que o propio proceso resulta moi vivo e aberto, transformándose segundo avanza. Este proceso aberto de escritura ten a súa correlación coa recepción, que abre múltiples opcións de interpretación, especialmente na primeira media hora da película, cando un sente perdido pola ausencia de narración e sen elementos aos que agarrarse. Nunha orixe, Agüero tiña pensado entrevistar a todos os veciños do novo edificio construído onde estivera a panadería “Maya”. Tras falar con todos, presentarse como veciño e cineasta, regalarlles un pack de DVD’s coas súas películas como garantía da súa proposta, só catro aceptaron a entrevista, pero ningún resultou interesante ao director, que optou por abandonar esta idea. Desta maneira, decidiu traballar noutra dirección e con outros materiais, o cal afectou tamén á forma final. A montaxe é tan importante no seu traballo que cando filma, pensa sempre no seu montadora, Sophie França e en que fará ela cando vexa as imaxes. O tándem Agüero-França leva funcionando nas últimas películas do chileno de maneira excepcional, dando lugar a xoias do cinema ensaio contemporáneo.

Comments are closed.