O QUE ARDE, de Oliver Laxe
As magnas imaxes dun bosque sendo arrasado, revestidas de tanta épica coma dor, irrompen na pantalla. Pouco despois, un expediente penal pasa de man en man nun xulgado. “Este é o pirómano?”, coméntase sen que cheguemos a ver un só rostro, antes de descubrir a mirada aflixida de quen supoñemos é ese individuo. En oito minutos de cine memorable a ritmo de Vivaldi -ese Cum dederit reaparecerá máis adiante noutro momento crave- ata que Amador chega ao pobo, punto de partida do conflito argumental de O que arde, Oliver Laxe presenta as súas bazas de forma maxistral. Sabemos que o home foi condenado por provocar incendios forestais, que o seu retorno á liberdade preséntase cargado de medos e incógnitas, pero, ante todo, sabemos que ese inmenso bosque en risco de destrución encerra unha vida e un misterio insondables que nós, en calidade de espectadores, debemos abrazar de antemán como unha regra do xogo. Ou, como di máis tarde un personaxe ante a revitalizadora aparición do tema Suzanne, de Leonard Cohen, “para que che guste a música non fai falta entender a letra”.
O regreso ás orixes deste galego itinerante na súa triunfal terceira longametraxe, despois de Todos vós sodes capitans (2010) e Mimosas (2016) -filmadas durante a súa década en Marrocos-, brindou a súa película de alento máis universal, e tamén o seu maior logro cinematográfico ata esta data. Como nos seus anteriores traballos, pero de xeito moito máis pronunciado, O que arde ténsase entre dous polos, o máis épico e o máis íntimo, ligados dun xeito tan hábil que revela, agora sen ningunha dúbida, a presenza dun gran cineasta. Deste xeito, e filmando de novo en celuloide, Laxe outorga tanta atención á cartografía das paisaxes como á dos rostros, pois non entende uns sen a presenza dos outros. Sumándose a unha longa estirpe de cineastas humanistas aos que admira, pero sen revelar excesivas débedas con ningún en concreto, o autor opera o retrato deste microcosmos fixando a mirada en pequenos obxectos e lugares baleiros de tránsito que conforman ese universo intransferible de Amador e a súa nai Benedicta, o corazón da película. A fogaza de pan, o tronco oco e ata o cemiterio debuxan o fogar, en contraposición aos elementos que veñen de fóra e poñen en perigo a súa subsistencia, como a transformación dunha vella casa nun local para turistas. Latendo no fondo, esas primeiras imaxes que delatan o pasado tortuoso implícito nos xestos e silencios de ambos, sumadas ao rexeitamento da comunidade. O lume interior fronte á posibilidade da chama definitiva.
Cando todo arde, faino tanto de forma literal como metafórica, na paisaxe natural e na humana. A abafadora lóxica oscilante da película acaba instalada no que case semella unha sorte de brillante apéndice documental sobre incendios forestais, con algunhas das imaxes máis impresionantes vistas en moito tempo, marca da presenza de Mauro Herce trala cámara. Se os seus traballos previos con Eloy Enciso ou o propio Laxe non eran proba suficiente de que contalo entre os mellores directores de fotografía do cine español xa se queda curto para describir o seu talento, a contribución capital do seu traballo a O que arde ha de resultar incontestable a este respecto. Que Amador e Benedicta desaparezan do relato e da nosa visión entre o denso fume, mentres que o poderosísimo plano de clausura nos deixa coa imaxe do helicóptero atravesando o ceo, resulta o peche máis elocuente posible para este desgarrador e lúcido tratado fílmico sobre as acepcións do lume.