PATERSON, de Jim Jarmusch
Tódolos días son igual de diferentes. As nosas rutinas poden resumirse nun feixe de verbos e substantivos que non mudan dun día para outro, mais as diferenzas están nos adxectivos, nas emocións que nos acompañan, nas persoas que atopamos, nas conversas que temos. O mundo está á nosa espera: só fai falla saír da cama. Por iso, Jim Jarmusch comeza cada un dos oito fragmentos que forman o seu último filme coa mesma imaxe: un plano cenital do protagonista acordando na cama canda a súa parella. É sempre a mesma imaxe, e sempre cunha composición diferente: os corpos máis achegados ou máis arredados, demorando uns segundos máis ou uns segundos menos en comezar a moverse. Son variacións pequenas e significativas que establecen o ton emocional de cada fragmento, porque todos temos días mellores e peores. O tema do filme, polo tanto, son esas mínimas variacións que individualizan as nosas rutinas, e nas que ás veces podemos atopar algún relustro de beleza.
Paterson (Adam Driver), o protagonista, é condutor de buses en Paterson, a súa cidade, e tódolos días tenta escribir un poema ao xeito de William Carlos Williams, autor dun longo poema épico chamado, unha vez máis, Paterson (1946-58). O filme, en consecuencia, tiña que chamarse Paterson. Repetición e variación, ese é o sentido da vida, deste filme e de boa parte da obra de Jim Jarmusch. O cineasta estadounidense xa explorou as múltiples posibilidades creativas de determinadas situacións, como as viaxes en taxi en Night on Earth (1991), os encontros arredor dunha cunca de café e dun cigarro en Coffee and Cigarettes (2003), ou a procura de sucesivas antigas amantes en Broken Flowers (2005). O punto de partida pode ser, nalgúns filmes, unha soa frase, como en The Limits of Control (2009) –“Usted no habla español, ¿no?”– mentres que noutros a figura do dobre –os dous William Blake de Dead Man (1995), ou tódolos xemelgos que aparecen en Paterson– serve para salientar, por contraste, aquelas cousas que son únicas, desde a propia morte até un humilde caderno de poemas manuscritos.
A creatividade, en Paterson, aparece como unha actitude natural ante a vida. O protagonista é, ante todo, un condutor de autobuses que escrebe poemas por pracer, e non un poeta que conduce un bus por necesidade. Laura (Golshifteh Farahani), a súa parella, é un pouco máis dispersa, mais tamén está sempre creando: cada tarde recibe a Paterson enfrascada nunha angueira diferente. Hai días, por exemplo, que aparece pintando a casa, outros personaliza a súa roupa, os venres prepara muffins a esgalla, e sempre decora todo co seu característico efecto dominó. Jarmusch semella tomarse máis en serio os poemas de Paterson que as creacións de Laura, cousa que introduce unha ominosa fenda de xénero no filme, mais o que fica claro é que a creatividade, para os dous personaxes, é unha pulsión espontánea que non precisa de estímulo exterior.
Paterson é así un filme profundamente epicureísta, como xa era Only Lovers Left Alive (2013). A procura cotiá da beleza é unha forma de estar no mundo –e de facer do mundo un lugar mellor– malia que haxa desacordos –porque Paterson, por moito que cale, non gosta do pastel vexetariano de Laura, nin dos gastos derivados da súa nova guitarra– e malia que calquera día poida acontecer unha desgraza máis ou menos grave –quer un incidente violento no bar onde Paterson sempre recala, unha avaría no seu autobús, ou a destrución completa daquilo que debería estar mellor gardado. Neste sentido, o xogo de repeticións e variacións que propón Jarmusch ten aquí un aquel co que propuña Chantal Akerman en Jeanne Dielman, 23, quai du commerce, 1080 Bruxelles (1975), porque en ambos casos asistimos a rutinas irreproducíbeis na súa exactitude que se ven alteradas por detalles aparentemente nimios. Jarmusch, por sorte, é menos tráxico e máis vitalista que Akerman: sabe que a vida está chea de cousas desafortunadas, mais que aínda así hai que seguir adiante, pasar páxina, ás veces mesmo literalmente. Saíde por tanto da cama. Sede como Paterson. Cada día é unha nova páxina en branco.