SEFF 2015: AS CATRO ONDAS QUE DEVIRON EN TSUNAMI

O festival de Sevilla caracterizouse nos últimos anos pola súa aposta por un cinema experimental de difícil acceso e necesaria reivindicación. Gunvor Nelson, Heinz Emigholz ou Peter Tscherkassky foron froito de varios dos ciclos das tres últimas edicións, así coma o pasado ano se dedicaba unha sesión ao cinema de vangarda austriaco. Non obstante, os programadores non tiveran a valentía ata o momento de incluír en seccións competitivas este tipo de pezas, privándonos da produción contemporánea nesta sorte de cinema. Iso acabouse. O 2015 veu medrar unha sección como Las Nuevas Olas, que xa era a nosa preferida, ata límites insospeitados. Se ben na sección oficial, o afán é o de realizar unha radiografía ampla do cinema de autor europeo da tempada – con inclusións tan boas como obvias – nesta segunda competición, é onde o equipo pode permitirse maiores liberdades creativas, a inclusión de novos nomes e filmografías de grande risco. E vaia se o fixeron este ano! Ás habituais ficcións e documentais, sumábanse varios títulos de maior ou menor carácter experimental. O de Nuevas Olas non se refire á mocidade dos seus cineastas, senón á ollada. Así que pola sección transitaron descubrimentos importantes do festival – grávense este nome, Pablo Hernando, que estreou Berserker no SEFF – xunto con outros grandes como Jean-Marie Straub, a quen, aínda que pareza mentira, ninguén semella ter o interese de programar en España. Doble risco polo tanto o do SEFF este ano, ao apostar por novas promesas, ao tempo que recupera os grandes dinosaurios vilipendiados por outros con curtas miras cinematográficas. Doble aposta, e doble trunfo; nun programa máis diverso que nunca e, ao tempo, coherente.

kommunisten-1

O SEFF ábrese de cheo á vangarda

Nesta primeira corrente de títulos experimentais, atopámonos cunha das grandes tendencias actuais destas películas: unha certa querencia polo obxecto como centro da narración. Dead Slow Ahead (Mauro Herce, 2015), Iec Long (João Pedro Rodrígues, João Rui Guerra da Mata, 2014), Things (Ben Rivers, 2015) ou Meurtriére (Philippe Grandieux, 2015) teñen todas en común esa aproximación materialista ao seu tema. Herce decide filmar nun barco que cruza o Atlántico, pero en ningún momento filma os operarios do mismo, excepto como máquinas, obxectos abstractos dentro dunha mesma grande maquinaria, metáfora do capitalismo. Os Joãos poden acabar falando das pantasmas dos nenos que fabricaban panjoês (pequenos petardos) en Macau, mais parten do propio obxecto explosivo e a súa cartelaría, como elemento executor da historia. Rivers ata divide a súa película nas catro estacións, e en cada unha delas realiza un movemento en torno a unhas figuras. Fala da futilidade do tempo, da morte do cinema? A saber, cremos que o seu método é máis intuitivo que nada. E Grandieux? Bueno, leva xa como tres películas filmando costas e pectorais, enaltecidos por unha falta de contexto grandiosa, un negro total que os inunda. É a obra dun pintor do tempo, un artista que atopa o equilibrio entre a estilización dos corpos de Antoine d’Agata, e a exploración temporal dos mesmos do Sleep (1963) de Andy Warhol. Materialismo e máis materialismo.

Despois están os que volven á súa propia obra, ou a de outros. O obxecto pasa a ser plenamente fílmico, aínda que non se represente en pantalla. É xa rizar o rizo, citar sen ser capaces de palpar unha imaxe. A concreción das imaxes de Jean-Marie Straub en Kommunisten (2014) é dunha precisión tal, que un acaba por deixarse levar pola palabra, pois este é o motor, ao cabo, dun filme complexísimo, cunha carga de información tal en cada plano – sen apenas movementos de cámara, aprende Michael Bay – que é case imposible asir o seu significado nun só visionado. As palabras lense, apréndense, entóanse, resoan na historia; en Kommunisten. Straub usa un dispositivo moi sinxelo que dirixe a ollada mediante o fóra de campo e a panorámica, subliñando a importancia do visible e, de novo, o obxecto como memoria. Toda palabra xorde dun rexistro, e este sempre é material.

A memoria do cinema é a protagonista de Back Track (Virgil Widrich, 2015), exercicio en 3D a partir de filmes clásicos que este cronista só soubo ler como curiosidade. Porén, The Sky Trembles and the Earth is Afraid and the Two Eyes are not Brothers (Ben Rivers, 2015) si nos interesou, e moito. Tiñamos moitas ganas de vela porque nela, Rivers documenta o proceso de filmación de As mimosas, próximo filme de Oliver Laxe, protagonista da cinta. E, dende logo, a primeira parte do filme é un making of estilizado, é unha película de aventuras, e é un documental que retrata unha idea do Laxe cineasta. Quizais non o seu retrato, mais si o da súa aura como

realizador. Tras este rexistro, a película leva a cabo unha fuga – literal – no seu rexistro, e pasa a unha ficción, na que Laxe é capturado por uns mafiosos locais, que o converten nun títere ao que vender por unhas cantas moedas. Ademais de rezumar unha certa ironía antiimperialista, como xa hacía Todos vós sodes capitáns (Oliver Laxe, 2010) – a imposibilidade do home branco de retratar un contexto africano de maneira obxectiva e en trato igualitario co retratado – o filme achégase a terreos moito máis primarios e transcendentais na súa segunda parte. Así como Werner Herzog facía aprender, sen moito éxito, o seu Kaspar Hauser; Rivers fai desaprender o Laxe de ficción, ata reducilo a un corpo case carente de alma, que só acaba por recoñecerse no descubrimento do cinema, de aí o tráxico, á par que cómico final. The Sky Trembles é un filme xoguetón e xeneroso, honesto e belo.

berserker

Xéneros mutantes

Nesta liña de retrato orgánico, que medra fóra das convencións pechadas do xénero, atópase Berserker (Pablo Hernando, 2015). Sen dúbida, a revelación española do año. Cuns enormes Julián Génisson e Ingrid García Johnson, que reinventan os arquetipos de Sherlock e Watson mediante un particular humor cañí – menuda chispa entre eles, que química! – a película viola todos os arquetipos do cinema negro, ao Don Quixote, ao tiempo que non pode deixar de sentir admiración por eles. En Berserker non hai femmes fatales, as mulleres saen en chándal falar cun asexuado protagonista, que é todo menos un galán Humphrey Bogart. O personaje de Génisson é como ese amigo retraído, amante da literatura, con que quedas tomar un café cando en vez, e cando queres decatarte, leva unha hora fabando de Raymond Chandler. Pero de Chandler hai todo e nada en Berserker. Esa é a tradición na que se inscribe, sen dúbida, máis o subxénero de laboratorios de Robin Cook, e unha certa estética low cost, intégranse tamén nunha proposta, ante todo, persoal, e cun ritmo endiablado, que te deixa pegado á pantalla durante toda a metraxe. Mais, sobre todo, do bo xénero negro pídese sempre unha cousa; que faga un retrato, mediante o aparente divertimento, das cloacas da sociedade contemporánea. Hernando pilloulle o pulso á súa xeración, a dos nados cara mediados dos 80, e ponse a falar da crise cunha historia dun virus mortal que anda solto, e puede que veña de Alemaña.

Nada que ver con Parabellum (Lukas Valenta Rinner, 2015), outra de xéneros mutantes, que se cre cruce entre Lisandro Alonso e Alfonso Cuarón, con tintes apocalípticos ao Eternauta. Se querían matar ao personal do aburrimento – parece que a cousa vai de suicidios, ou algo – conseguírono. Parabellum é o exemplo perfecto do tostón que pode ser o cinema de xénero, cando se toma demasiado en serio a si propio.

john from

O amor sempre é garantía

Seguindo coas ficcións, a terceira onda desta sección protagonízana as historias de amor. John From (João Nicolau, Mariana Ricardo, 2015) supón a volta dun dos grandes realizadores portugueses, e no terreo de xogo, pon a dous adolescentes que descubren o seu despertar sexual a través dun veciño moito maior que elas. Unha historia coming of age, como se di agora, moi clásica, pero tratada con sensibilidade por Canijo, a través dun estilo pausado e profuso en pequenos detalles, que se beneficia de dúas boas interpretacións protagonistas. Nos últimos coletazos da modernidade, o luso viría a representar un cruce amable entre Truffaut e Rohmer, o cal non é pouca cousa. Non sorprende, pero convence unha vez máis.

Sobre Mon amie Victoria (Jean-Paul Civeyrac, 2015) corramos un tupido velo. É unha desas historias teoricamente femininas – e feministas, din algúns – que van destinadas a facer chorar a señoras maiores, obsesas do abrigo de visón. Unha historia contada sen ningún brío nin marca persoal, sobre unha muller que se deixa mangonear por todos os homes que lle pasan por diante. Pero como sufre, e vaia baño de clínex na sala! Bueno, un fallo teno calquera, amigos. Afortunadamente, da añada francesa sempre se pode sacar algo en limpo, e aí estaba Une histoire américaine (Armel Hostiou, 2015) para salvar os trastos. Vincent Macaigne, ese actor que corre o risco de convertirse en monopolio en Francia – só aquí en competición xa actuaba en dous títulos – vaise a Nova York buscar a súa ex, ferido o home. E aí vanse Hostiou e Mauro Herce como dire de foto – o mundo é un pañuelo – con el, realizar un filme moi orgánico, que poderiamos definir como un cruce entre a narrativa de Hong Sang-soo e o estilo do dúo Baumbach-Gerwig en Frances Ha (Noah Baumbach, 2012). O que quero dicir é que esta liña argumental é o único que existía ao comenzar a rodaxe. Hostiou escribía as esceas cada noite, dándolle sobre todo

situacións a Macaigne, buscaban o lugar axeitado no que filmar, e despois botábanse á aventura. O resultado é moi irregular e fráxil, pero tamén moi verdadeiro.

*** Local Caption *** Sobytie, The Event, Sergei Loznitsa, NL/B, 2015, V'15, Dokumentarfilme

Documental da memoria

Para terminar, na sección puideron verse tamén varios documentais pertinentes, tanto de grandes nomes como de novas promesas. Empezando polos primeiros, La France est notre patrie (Rithy Pahn, 2015) e The Event (Sergei Loznitsa, 2015) ofrecíannos dúas maneiras completamente distintas de entender o arquivo. A primeira toma reportaxes do grande imperio francés en Indochina para desarmar as teses imperialistas dos galos mediante as súas propias imaxes e palabras. Pahn traicióase a si propio ao montar o último tramo dende a perspectiva das vilas locais, ao referirse ao capítulo da expulsión dos franceses. O mecanismo que se intúe tras esta acción é case de venganza, nunha película moi clásica e menor na súa filmografía, pero que polo menos mantense ata os últimos minutos, fiel aos seus principios.

A manipulación de Loznitsa en torno a ese curto episodio en 1991, que foi o intento de golpe de Estado contra Boris Ieltsin, é moito maior, aínda que sibilina. O traballo de tratamento de imaxe que se fixo para que os planos parezan, todos, rodados pola mesma persoa, nese preciso momento histórico, coa mesma cámara; é simplemente abafador. Ao non contar coa banda sonora que lle tería gustado, o ucraniano recompona en estudio, cunha claridade que impresiona, diálogos hipernítidos… en esencia, unha magnificación da realidade, que devén en espectáculo. Se en Maïdan (2014) o himno era un dos elementos enunciativos da ideoloxía – e moitos defendímolo porque era rexistro sonoro dunha realidade en presente – en The Event atopámonos con “O lago dos cisnes” como carga ideolóxica en favor da figura de Ieltsin. Este novo Loznitsa é máis obviamente militante que o anterior, polo que custa defender a obxectividade do seu traballo, importante en todo caso na recuperación dun episodio pouco estudado da historia recente; e realizado con excelencia técnica.

Over the Years (Nikolaus Geyrhalter, 2015) recórdanos profundamente o cine de Thomas Heise. Componse de retratos de tipos en torno a unha fábrica que pecha, e acompaña os mesmos personaxes durante anos. É longa, mais faise curta. É honesta e cercana, e profundamente política á vez. Pola súa parte, Absent (Matthew Mishory, 2015) tamén descobre a un mozo realizador, pero moito menos dotado que o anterior. Vai na procura das súas orixes á vila da que provén, e intenta que a xente do lugar fale do Holocausto xudeu sen moito éxito. Volve case como chegou, e na súa proposta non hai cinema, só a vontade – moi loable – de recuperar a súa memoria e a do lugar. Un diario escrito tería servido, ou unha reportaxe fotográfica… Cando o tema é máis importante que a forma, cando non se entende que son o mesmo; malo.

Comments are closed.