SEFF 2015: ESTUDAR AS RELACIÓNS HUMANAS

19 filmes encheron os Cines Nervión durante a segunda semana de Novembro na 12ª edición do Festival de Cine Europeo de Sevilla. Yorgos Lanthimos, Sergio Oskman ou a ópera prima de Louis Garrel fixeron vibrar ao público do SEFF nunha sección oficial cargada de bo cine. Sen aparente relación entre elas, semella que esta edición o festival decidiu programar películas que estudaran, dunha ou outra forma, as relacións humanas a través de dúas escenarios: a familia e o amor. Diferentes visións de aspectos cotiás da vida que van desde a distopía máis tola ata historias de amor que rozan o minimalismo.

Sergio Oskam, que xa estudara a vida dunha familia esquecida en Una historia para los Modlin (2012), céntrase aquí na relación co seu pai que, despois de pasar por vinte anos de separación, atopa no Mundial 2014 unha escusa para xuntarse. O futebol (2015) plantexa o problema de tratar de recuperar unha relación familiar que, quizais, nunca existiu. Nos escasos planos nos que comparten encadre pai e fillo, os dous preséntanse de espaldas, sen rostros e mirando ao frente. A conversa, en ocasións trivial, semella un automatismo que trata de ocultar a incomodidade, o esforzo banal por estreitar os lazos familiares. Unha secuencia resume o sentir do filme. Exteriores do estadio de fútbol: pai e fillo escoitan os berros e os cánticos ao lonxe, entre eles discuten se foi gol ou non baseándose no ruído da afición; a relación que se nos presenta equipárase a ver o fútbol sen abrir os ollos e fóra do campo: unha experiencia a medias. Ao igual que no filme Looking for Eric (Ken Loach, 2009), o fútbol provoca a catarse colectiva que permite ver debaixo das máscaras a realidade da cada un. O filme divídese episodicamente aproveitando os diferentes encontros do Mundial mais sen darlles ningún tipo de importancia; o Mundial é un que Oskam usa para agocharse, na maioría de secuencias, tralo visor da cámara: quizais para analizar e tratar de comprender a seu pai coma se fose un personaxe da súa película, quizais para observar o que distancia non lle permitiu: as sopas de letras sobre a mesa, os silencios no coche nas viaxes, un partido de fútbol calquera…

Tamén centrada nas relacións entre pais e fillos, aínda que desde outra perspectiva radicalmente diferente, The childhood of a leader (Brady Corbet, 2015) adapta o relato de Jean Paul Sartre para narrar o nacemento dun líder autoritario. Vendida ao espectador como o relato da infancia dun neno “con sospeitoso parecido con Hitler”, o filme sitúase nos anos posteriores á Primeira Guerra Mundial sen precisar un futuro historicamente correcto ou un ficticio. É por iso que o punto de partida é só iso: un punto de partida; non se precisa, nin é necesario, aclarar se se pretende ser fiel á historia real ou se pretende interpretala. Aclaracións aparte, o filme de Brady Corbet analiza as causas que provocan o nacemento dun individuo autoritario e fascista, causas que remiten directamente á educación e á infancia. Prescott, fillo de “familia ben”, recibe unha educación exemplar na que os castigos e a autoridade paterna son cuestionables. Estruturada en episodios en torno a tres enfados do pequeno da casa, a película tropeza consigo mesma facéndose, ás veces, árida e desestruturada. A unidade especial que outorga o gran caserón onde a familia vive, e que é case sempre o escenario da película, convértese na única testemuña capaz de descifrar unha tea de araña que semella suxerir infidelidades matrimoniais e fillos bastardos, todo isto nun filme que pretende centrarse na infancia, non dun líder, senón dun tirano.

Outro tipo de familia propón Franco Maresco en Belluscone. Una storia siciliana (2014). Comeza como un estudo da relación entre Silvio Berlusconi y la isla italiana para, a medida que se vai mesturando coa sátira e co mockumentary, ir retratando diferentes persoeiros do entorno da mafia. Sorpresa e risa únense nun filme que enfía cantantes de orquestra, mafiosos, políticos e presos conseguindo un retrato coral dunha Familia pola que o cine sempre amosou certo interese. ‘Il Caimano’ vai perdendo interese a medida que se vai descubrindo todo un entramado de comunicacións intrapenitenciarias a través de televisións locais e actuacións musicales que rozan o esperpento. Destacada dentro da sección Contra-comedia do SEFF, Belluscone consegue que a historia na pantalla supere á realidade, probablemente polo rocambolesco desta, anulando así o interese por descubrir se é un ‘fake’ ou non.

Que farías se escoitases berros no piso de abaixo? Ficarías calado se foses testemuña dunha morte por violencia de xénero? Estas, e outras moitas, son preguntas que plantexa One floor below (Radu Muntean, 2015), filme rumano que arrinca coa morte da veciña de Patrascu e coa firme sospeita de este da culpabilidade dun veciño, Vali. Testemuña involuntaria deste feito, a curiosidade de Patrascu convérteo no seguinte obxectivo de Vali. Así empeza este filme de ‘home invasion’ no que a tensión vai aumentando a medida que o tempo avanza. Ademais, o director consegue radiografíar unha sociedade ensimismada nos seus problemas e capaz de ignorar a violencia facendo, incluso, que o espectador chegue a comprender o silencio de Patrascu e a súa decisión de non actuar. Situación incómoda que golpea desde a pantalla ás conciencias: “probablemente, ti farías o mesmo”, semella berrar a película ao rematar, conseguindo así que a mensaxe fique na mente horas despois do final. Unha cultura do silencio que One floor below sinala como cómplice da violencia machista. En definitiva, un filme necesario, especialmente nos tempos que corren, e incómodo de ver onde unha grande reflexión agóchase tras unha trama de suspense. Ás veces custa verse no espello, mais é necesario para saber quen somos e poder cambiar.

Louis Garrel estréabase na dirección co seu filme Les deux amis (2015), escollido polo SEFF para inaugurar a edición deste ano. Obra case minimalista organizada arredor de tres personaxes, París convértese, unha vez máis, no escenario dunha historia de amor non correspondido que se torna nun triángulo amoroso entre amigos. En tres noites e tres días, Garrel tece unha historia ao máis puro estilo do cine clásico conseguíndose desprender dese carácter francés que ás veces impregan os filmes galos. Unha demostración do “amor sen condicións”, personificado en Clément, un actor fracasado que só consegue traballo coma extra do cine e que incluso na súa propia vida tan só chega a secundario sen frase nas historias de amor que escribe na súa mente. A película escala en intensidade ata explotar, case na metade da metraxe, nunha secuencia no set de rodaxe onde Clément traballa. “Comezamos pouco a pouco e imos subindo en intensidade”, precisan a los actores antes del “Acción!”; pero o amor non comprende de planificacións ou de instrucións; é, ou non é.

Imposible de catalogar ou adxectivar, The lobster (Yorgos Lanthimos, 2015) ofrece unha visión distópica dunha humanidade na que a supervivencia pasa polo descubrimento da “media laranxa”. Os sentimentos e o romanticismo son cousas do pasado nun novo mundo onde o amor convértese nun proceso violento semellante, no sentido máis literal, a unha caza. Non existe a posibilidade do individuo separado do concepto ‘parella’: o ‘Eu’ sempre vai ligado ao ‘Nós’. Delirante a ratos, e algo pesada contra o final, Lanthimos semella adiantarse á sociedade na que nos imos converter, absortos ante pantallas onde un simple xesto táctil fainos pasar dun perfil de solteiro a outro. O amor ao servizo da tecnificación, todo en pos dunha supervivencia da humanidade absolutamente mecánica. Fronte a isto, só existe outra opción: a soidade dos ‘outsiders’ inmersos en raves de música electrónica e marxinados da sociedade. O amor morreu, viva o amor 2.0!

Fóra da sección oficial, sobresae Mustang (Deniz Gamze, 2015). Cinco irmás orfas tratan de vivir a súa mocidade baixo unha educación ríxida e estricta, personificada no seu círculo familiar, especialmente na figura do seu tío. Unha sorte de The virgin suicides (Sofía Coppola, 1999) en Turquía. Casamentos acordados e un autoritarismo exacerbado, que chega a converter o fogar familiar nunha prisión, retratan unha educación tradicional onde a muller, ademais de non ter voz, é completamente anulada se é xove. Un filme excepcional, especialmente se a analizamos como o debut cinematográfico de Deniz Gamze. Mustang é un alegato a prol da experiencia como mellor forma de aprendizaxe, da liberdade da mocidade pero, especialmente, da liberdade da muller como dona do seu corpo e accións. Un discurso libertador que fai fincapé en tumbar os prexuízos que din que “ninguén é serio na adolescencia”.