SEFF 2017: SECCIÓN OFICIAL (2)

Continuamos coa nosa crónica da Sección Oficial do Festival de Cine Europeo de Sevilla, que vén de clausurar a súa décimo cuarta edición. Entre a extensa programación deste ano, que volveu a sobresaír pola súa diversidade e audacia, non puidemos pasar por alto certas liñas temáticas e conceptuais que se entrelazan ao longo de toda a selección.

Comunidade e identidade

Nesta segunda entrega, observamos unha preocupación especial por dar espazo a diferentes conflitos e crises de identidade, particularmente aquelas que se orixinan no seo de comunidades reducidas ou illadas. Asistimos á concepción de auténticos ‘microcosmos’ nos que os seus protagonistas loitan por atopar un sentido de pertenza, un recoñecemento dentro do grupo, e nos que a violencia adoita impregnalo todo. Western (Valeska Grisebach, 2017), analizada na crónica anterior, é tan só un dos múltiples exemplos desta corrente.

Coa súa segunda longametraxe, o realizador italo-americano Jonas Carpignano conságrase como un autor cun marcado estilo propio, baseado nun naturalismo diáfano e unha fascinación por personaxes marxinais. Presentada na Quincena dos Realizadores durante o último festival de Cannes, o seu filme A Ciambra (2017) foi seleccionado para representar a Italia na vindeira edición dos premios Óscar. A cinta, producida por Martin Scorsese, ten como protagonista absoluto a Pío Amato, un mozo de 14 anos pertencente á comunidade xitana de A Ciambra, en Calabria. Despois de revelarse como unha das principais sorpresas de Mediterranea (Jonas Carpignano, 2015), onde cativou á audiencia co seu atrevido descaro e talento natural, Amato volve a ofrecer unha interpretación conmovedora a través de fragmentos da súa propia vida.

A ciambra (Jonas Carpignano, 2017)

Estamos ante un gran aporte ao xénero de filmes iniciáticos, onde o protagonista carga co peso de toda a narración (un traballo que fai de Amato un xusto merecedor do premio a Mellor Actor en Sevilla). Por enriba de todo, Pío aspira ao recoñecemento da súa familia, a demostrar a súa valía e status como home dentro da comunidade. O encarceramento do seu irmán maior dálle unha oportunidade para probarse a si mesmo, aínda que isto implique seguir unha senda delitiva e enfrontarse a decisións difíciles. Entre elas, a necesidade de posicionarse entre o seu pobo e o colectivo de refuxiados africanos cos que mantén unha estreita relación. Cabe destacar a tenra amizade que manteñen Pío e Ayiva (o burkinense Koudous Seihon, que ‘retoma’ o seu papel en Mediterranea), e que se presenta como un dos principais eixos dramáticos da película.

Carpignano volve a espazos e personaxes coñecidas, construíndo o seu propio corpus arredor deles. Camiña con decisión entre o documental e a ficción, ofrecendo unha mirada libre de prexuízos. Non xulga, non hai rastro de condescendencia no xeito en que se achega aos seus protagonistas. A Ciambra mantén a súa propia coherencia interna pero, a pesar de todo, bota en falta unha maior estrutura para articular o relato, unha narrativa que guíe de xeito máis preciso a evolución do seu ‘antiheroe’. Por último, se hai unha personaxe sobre a que realmente pesa a dimensión de familia, tradición e comunidade, é a enigmática figura do avó. Durante unha conversa con Pío, o patriarca sintetiza nunha frase a determinación que atravesa a moitas das personaxes e obras desta sección: “Estamos sós contra o mundo”.

A Violent Life (Thierry de Peretti, 2017)

Esa sensación de abandono está igualmente presente en A Violent Life (2017), produción francesa escrita e dirixida por Thierry de Peretti, que se alzou co premio ao Mellor Guión no encontro hispalense. Trátase dun retrato histórico e xeracional, que sigue os pasos dun grupo de mozos pertencentes á Fronte de Liberación Nacional de Córsega. A obra describe de xeito case analítico algúns dos mecanismos internos do nacionalismo corso, así como a experiencia da loita armada durante as últimas décadas do século XX e o cambio de milenio. Encabezados por Stéphane (Jean Michelangeli), o núcleo dramático da obra está composto por un inseparable grupo de amigos, unido por fortes lazos de fraternidade e un idealismo case inxenuo. Peretti presenta aos protagonistas como simples pezas nun taboleiro que non acaban de comprender, representantes dunha xuventude atomizada e ata certo punto utilizada. É unha obra composta a partir de claroscuros, cunha atmosfera que se vai tornando máis asfixiante a medida que avanza a escalada de violencia. Do mesmo xeito, este ton ambivalente vese intensificado pola marcada fotografía de Claire Mathon, onde a luz ten un carácter esencial e unha dimensión case narrativa.

Winter brothers (Hylnur Pálmason, 2017)

Pero se falamos de fotografía hai que reservar un oco especial para unha das obras máis ousadas da sección oficial: Winter Brothers (Hlynur Pálmason, 2017), presentada este ano no Festival de Locarno, onde obtivo o premio á mellor interpretación masculina. Na súa primeira longa o realizador islandés conxuga como poucos as dimensións física e poética do cinema, apoiándose principalmente no intenso traballo dos actores e o maxistral emprego da cámara. Descrita como unha “odisea fraternal”, volvemos a atoparnos con personaxes inadaptadas que se moven nun espazo limitado e profundamente condicionante. A película ten lugar nunha remota explotación mineira, situada nun punto impreciso de Dinamarca, e desenvólvese durante un inverno xélido que marca intensamente o ton e as cores da obra.

Os protagonistas son unha peculiar parella de irmáns, opostos no seu comportamento e interacción co resto dos traballadores da mina. Como espectadores, seguimos principalmente a Emil (memorable traballo do danés Elliott Crosset Hove), que se converte rapidamente no punto de fricción deste singular microcosmos. Mentres o seu irmán parece adaptarse ás condicións do entorno, Emil non acaba de encaixar, pasando dunha actitude introspectiva a outra abertamente desafiante. Como nos filmes anteriores, Winter Brothers presenta un universo dominado exclusivamente por personaxes masculinas. Nas cintas comentadas ata o momento a presenza feminina estaba limitada aos –desgraciadamente- convencionais roles de ‘nai’ e ‘parella’. Nesta ocasión, a única muller de toda a cinta aparece como un mero obxecto de desexo, un motivo de confrontación para os dous irmáns. Trátase dunha personaxe sen contexto nin profundidade, que serve á historia para canalizar o conflito fraternal, e debería servir ao espectador para cuestionarse unha vez máis a representación das mulleres en pantalla.

A excepción dun par de arcos argumentais e as rutinas que se repiten diariamente, a película carece dunha trama específica. En lugar diso, o realizador pon o foco en elaborar atmosferas densas e provocar situacións incómodas para que as personaxes entren en colisión e fagan avanzar a narrativa. En realidade, a historia subxacente é a da busca do amor, un intento desesperado do protagonista por ser valorado, “querido e fodido”. Falamos dunha película crúa, dun recordo amargo e non apto para todas as audiencias. A estética rugosa, os desfiles de homes taciturnos, agochados entre máscaras e sombras, os interiores opresivos e escuros, exteriores níveos e baleiros… Pálmason ofrece unha elaborada construción de ambientes que lembra nalgunhas ocasións á recente Fillo de Saúl (Laszlo Nemes, 2015). Rodada en 16mm, o traballo incisivo de Maria von Hausswolff foi recompensado en Sevilla co premio á Mellor Fotografía, e representa con diferenza o maior atractivo da cinta.

L’Atelier (Laurent Cantet, 2017)

Do inverno danés trasladámonos á costa provenzal francesa para asistir ao nacemento e evolución dunha comunidade moi particular, a formada por unha novelista e os adolescentes que asisten ao seu obradoiro de escritura. Este é o punto de partida de L’Atelier (2017), última proposta do consagrado director francés Laurent Cantet. A historia está ambientada en La Ciotat, unha vila da Costa Azul que conta cun importante pasado industrial e de loita obreira ligada aos estaleiros. Un grupo de mozos e mozas locais decide apuntarse ao taller impartido pola escritora Olivia Dejazet (Marina Foïs), como parte dun programa de orientación laboral e apoio á xuventude. A tarefa semella simple: Elaborar entre todos unha ‘novela negra’ que conecte o pasado e o presente da cidade, e coa que todos os alumnos se sintan identificados. O conflito está servido.

L’Atelier completa traballos previos de Cantent como A Clase, pola que obtivo a Palma de Ouro en Cannes no 2008, para reafirmalo como un talento único á hora de retratar á xuventude francesa actual. A trama do filme avanza e afonda constantemente ao ritmo duns inspirados diálogos, que brotan de xeito natural coas interaccións dos adolescentes. Entre eles crease un auténtico espazo de debate, envolvente e sincero, que non se limita á creación literaria senón que acaba por englobar os temas máis complexos e contemporáneos, como a propia identidade francesa. Porén, dende un primeiro momento, un dos mozos destaca como a nota discordante. Antoine (Matthieu Lucci) comeza a buscar o enfrontamento directo, provocando aos demais con temas como o terrorismo e a violencia explícita. Nun grupo decididamente multicultural e diverso, a súa presenza comeza a ser vista como incómoda e hostil. O mozo ten un talento real para a escritura, pero a súa oposición de base ás ideas alleas, sumado a unhas inclinacións políticas próximas ao extremismo xenófobo, provocan que a profesora se sinta á vez atraída e repelida por el. Ambos comezan un xogo de voyeurs, investigando minuciosamente na vida privada do outro, que muda lentamente o ton da película. Partindo duns luminosos escenarios e un enfoque lixeiro, a obra convértese axiña nunha profunda contenda dialéctica, para desembocar nun final con trazos de thriller. Esta progresión culmina cun clímax de tensión, no que se revela o auténtico motivo detrás da actitude de Antoine: un silencioso berro de socorro, unha necesidade imperante por ser escoitado e comprendido.