SITGES 2013 (2/4): QUE A VERDADE NON CHE ESTRAGUE UNHA HISTORIA

“Repite unha mentira mil veces ata que se converta en realidade”

Joseph Goebbels

Diciamos na primeira crónica deste Sitges 2013 que o determinismo fatal apropiouse de boa parte das propostas da selección. Os dous títulos máis representativos, Only Lovers Left Alive (Jim Jarmusch, 2013) e The Congress (Ari Folman, 2013), contiñan ademais unha clara reflexión sobre os mecanismos de control social a través do poder das historias. A primeira imaxina uns vampiros, Adán e Eva, que claramente son os pais da humanidade. Jarmusch até se atreve a facer chistes históricos, como cando un personaxe lle pregunta a outro que tal era Byron en privado, coas súas partidas de xadrez, e este respóndelle: “un imbécil”. A parella do filme pode actuar como moi civilizada, pero cando a fame aperta, non dubidan en chupar o sangue aos mesmos que noutros momentos, con condescendencia, intentan instruír. Os personaxes de Hiddleston e Swinton son como dous deuses malévolos, que ocultan o seu lado salvaxe cunha capa de sofisticación, pero no fondo, son tan imbéciles como Byron ou calquera outro humano – zombies, como os chaman de maneira moi sintomática. Chupar o sangue, ou anular a vontade, destruír o eu. Iso é o que se propoñen as drogas de The Congress, como xa apuntabamos na anterior crónica, ou os autómatas de The World’s End (Edgar Wright, 2013). O seu principal mecanismo de control – coma o dos vampiros de Jarmusch – radica en controlar as historias que consumimos, porque elas defínennos e, polo tanto, condiciónannos.

Esta lóxica está noutras películas xa comentadas, como a seita de The Sacrament (Ti West, 2013) ou as mentiras do profesor psycho killer de Lesson of the Evil (Takashi Miike, 2012). Pero concrétase dun modo moi obvio en Goltzius & The Pelican Company (Peter Greenaway, 2012). Baseada nunha historia real, na que un pintor e dramaturgo solicita mecenado ao Margrave de Alsacia no século XVI, a película reflexiona sobre a posesión do relato como ferramenta de poder. Obrigado a representar escenas bíblicas de corte erótico, Goltzius pon en escena un dispositivo (o de Greenaway) de carácter multidisciplinar entre teatro, pintura e cinema. Destaca na proposta o tratamento que fai dos corpos, tratados como un obxecto máis na composición, totalmente deserotizados e profundamente pictóricos. Cun toque ensaístico e irónico cara a representación feminina do patriarcado, Greenaway expón, na liña desta crónica, a un individuo que se rexe teoricamente por principios ilustrados pero que exerce o seu mandato desde a opresión do corpo, física e sexualmente.

A manipulación dos relatos ten un poderoso aliado: a televisión. Brillante Mendoza viuno claro, e aí se lanzou criticar o sensacionalismo da prensa no seu país. Parece ser que as historias de posesións son comúns nos telexornais filipinos. E canto máis grotesco o asunto, pois máis audiencia, claro. Sapi (2013) utiliza logo o fantástico para representar a degradación moral dos xornalistas nos seus corpos posuídos. Non sería esta unha mala película, de ser só un drama. A necesidade de impor fenómenos sobrenaturais no relato é a que causa desconcerto no espectador, pois Mendoza non soubo modular ambos os dous rexistros, e a sensación, máis que de terror, é de risa. É ademais un dos seus filmes máis frouxos en canto ao narrativo, aínda que poida contar cun guión curioso. O problema é que, como The Sacrament e tantas outras películas de reporteiros, o dispositivo racha nalgún momento con planos-contrapanos, ou detalles na montaxe, que evidentemente non poderían estar aí cunha soa cámara. Sapi é un filme apresurado, o borrador dunha boa idea.

A mesma sensación deixa The Zero Theorem (2013), o Terry Gilliam máis contido e impersoal. Mestura pouco inspirada e rapidamente manufacturada – seis meses, explicou o director na presentación do filme – de 12 monos (1995) e Brazil (1985), conta cun Christoph Waltz ao temón que, coma sempre, está estupendo. O seu personaxe vive obsesionado cunha sorte de conexión espiritual na rede, nun mundo marcado pola experiencia virtual compartida. El crea a estrutura, as súas historias, pero vive enfastiado. Unha contradición de moitos personaxes ambivalentes, coma se o sistema (capitalista) estivese canso. O Adán de Only Lovers Left Alive tamén coquetea coa morte porque non ve sentido en seguir loitando polos humanos, empeñados en botar todo o bo que se lles ofrece a perder.

Non deixes que a verdade che estrague un bo titular

É o mesmo fastío que vive o personaxe de The Eternal Return of Antonis Paraskevas (Ilena Psikou, 2013). Filme grego da mesma escola estética de Lanthimos – planos máis ben xerais e sen movemento, poucas palabras, espazos abertos, personaxes solitarios, nula información da trama, elipses, situacións alegóricas… – imaxina un xornalista recluído por vontade propia nun hotel inhabitado, finxindo un secostro. A súa intención? Ser el por unha vez a noticia. Todo é un truco da televisión para aumentar a audiencia, pero cando lle toca volver ao estudio, decide pola súa conta continuar coa farsa, chegando a cometer salvaxes actos para levala a cabo. A longa deixa claras as súas intencións cando saca a bailar e cantar ao actor Me olvidé de vivir, de Julio Iglesias. Para completarse, como os personaxes de The Congress, debe vivir as vidas doutros, aínda que a súa sexa unha farsa – dedúcese de varios detalles que sempre contou farsas, así que que máis dá. No fondo, a crítica é a mesma que a de Sapi, pero onde nesa hai unha basta representación fantástica dos síntomas, aquí evócase máis do que se denota..

Houbo outras tres propostas que indagaron nesta preocupación desde vertentes máis lúdicas. Mindscape (Jorge Dorado, 2013) era teoricamente unha das películas catalás do festival. Non sei que pode ter de catalán un filme feito con medios hollywoodianos, actores anglófonos e falado en inglés – por certo, non vimos Grand Piano, non falaremos dela, pero estamos seguros dunha cousa: o catalán Elijah Wood, de ao carón de Vilanova de toda a vida, vamos, gozou moito da festa. En fin, xa sabemos quen leva aquí o os maiores ingresos por entradas e os premios nacionais de cinematografía. O modelo Bayona non é moi distinto ao de Jaume Collet-Serra, que leva bastante máis que el no rodo, confeccionando produtos de factura impecable e sempre con certo interese. Aquí a súa man na produción déixase notar na historia, a fotografía… En todo, en definitiva. Dorado non é manco, e constrúe un relato de investigadores mentais – máis divertido que o Inception de Nolan, xúroo – que indaga na capacidade da memoria humana para desterrar aquilo que non nos interesa dos nosos recordos ou, mesmo, alteralos. E, claro, ponche a unha nena maligna e superdotada diante, e a ver quen investiga a quen. Sen dúbida, o duelo interpretativo entre Mark Strong e Taissa Farmiga é o máis gozoso dun filme ao que lle sobran medios e carece de personalidade.

Personalidade ten o documental L’autre monde (Richard Stanley, 2013), aínda que se fixo con catro cadelas. Non o dicimos como un cumprido. Danse de conta desas reportaxes televisivas matinais nas que se investiga por que se prendou só un microondas? Xa se fan unha idea. O tema aquí? Un castelo en Montségur, Occitania, no que pasan cousas raras. Ao principio empeza a cousa seria, falando das orixes do catarismo, un movemento relixioso de carácter gnóstico que aínda se practica na zona. Polo menos un ten o consolo que tras tanto busto parlante haberá algo pedagóxico. Pero cando sacan a coalición a maxia, os Ovnis, Xesucristo e non se que máis; un non pode máis que interpretar isto en clave de comedia, ou máis ben broma pesada. Sitges fai ben moitas cousas, pero programar documentais non é unha delas. Deberan aprender na sección paralela Noves Visions, onde os pasan, de Seven Chances, organizada polos críticos cataláns. Aí si se coan nomes como Lucien Castaing-Taylor ou Harmony Korine.

Pero volvendo a L’autre monde, está nesta crónica porque, a pesar do mala que é, si contén unha reflexión sobre como as historias sobre un mesmo lugar poden ir variando e acumulándose para conformar unha nova entidade. Unha moi poderosa, máis canto máis creamos nela. A orixinalidade da novela referencial de Robert Holdstock, Bosque Mitago, radicaba precisamente na crenza do relato como orixe da súa forza. Canta máis xente crea algo, máis real será, aínda que comezase como a maior parida do mundo. Esa é a razón pola que os protagonistas de The Taking (Cecil Reed, Lydelle Jackson, 2013) non poden saír do seu purgatorio particular, representado tamén nun bosque máxico. Ao alimentar cos seus temores as alucinacións que se lles aparecen, máis fortes se fan.

Por último, e para adiantar o tema da nosa seguinte crónica – o cinema dentro do cinema – citaremos Vulgaria (Pang Ho-cheung) coma o filme que, xunto cos de Sion Sono, mellor soubo trazar este xogo de capas narrativas, coma se dunha matriuska se tratase. Parodia da comedia e o cinema negro hongkoneses, todos os relatos que nel se contan parten da conferencia que un produtor ofrece nunha universidade. A expectación que xera dun acto a outro, potenciado polo poder das redes sociais – os alumnos soben a Internet as parvadas que narra, aínda que sexan cousas tan disparatadas como que tivo sexo cun asno por financiamento – fan que a película dentro da película teña un éxito enorme de público mesmo antes do día da súa estrea. Comedia independente, lanza logo con sorna un dardo envelenado ás políticas de promoción dos grandes estudios, e de como poden manipular á audiencia co control dos medios.

Comments are closed.