RÓTERDAM DÍA 6: CHAMANDO AS COUSAS POLO SEU NOME

Imaxinemos un mundo fantástico no que as persoas se comportan como verdadeiros seres humanos, non faltos de picaresca, pero limpos de prexuízos. Iso é Le Havre, a última xenialidade do finlandés Aki Kaurismäki. O realizador decántase polo retro para achegarse a un problema contemporáneo e retratar a esta santa comunidade que se preocupa polo próximo. Faino utilizando pequenos detalles coma un reloxo, un teléfono ou un tocadiscos, e rescatando do seu álbum de discos o retorno inesperado de Little Bob. Marcel Marx (o apelido non ten nada de azaroso) é un limpabotas entrado en anos que pasa os días rascando de onde pode para encher unha lata na que garda todos os seus aforros e que lle serve tanto a el como á súa muller para soportar as penurias dunha vida humilde. Non hai riqueza nesta veciñanza, polo menos non económica, pero si espiritual (moita máis que ás portas da catedral onde os curas botan o cigarro). No porto, un neno africano chamado Idrissa escapa dunha redada policial sobre un colector cheo de inmigrantes ilegais. A historia é sinxela, Marcel tentará axudar o mozo a escapar da policía e cruzar a canle para chegar a Londres, onde está a súa nai. Polo camiño repártense secuencias que fan gozar a todos aqueles que nos gusta isto do cinema polas súas reminiscencias estéticas dun clasicismo que xa pouco se ve nas pantallas.

A película de Kaurismäki está intimamente relacionada con Welcome, de Philip Lioret. Unha produción que hai dous anos gañaba o favor dos comisarios da Unión Europea co Premio Lux e que aborda unha trama exactamente igual. O vello é máis novo, e o neno é no caso do francés un adolescente. O tratamento, por outra banda, é oposto. Le Havre é luminosa, esperanzadora, mentres que a de Lioret é pesimista, escura e chuviosa (por certo, hoxe nevou). Da traxedia ao drama cómico, os personaxes do realizador nórdico falan como xa non se fala, respectando o diálogo, sen berrar e de forma ordenada. O inicio podería ser unha curtametraxe redonda, e é de lei rescatar a construción do protagonista coa súa reacción ante o asasinato do que fora o seu cliente segundos antes. “Polo menos pagoume a tempo”, di Monsieur Marcel. Outros personaxes lémbrannos a aqueles cos que Jean-Pierre Jeunet metera o público no peto en 2001 con Amélie. Son felices aínda que a vida podería telos tratado mellor, menos esaxerados, pero igual de fabulosos. E que dicir do comisario, ese home vestido de rigoroso negro capaz de guiarse polo corazón en troques de limitarse a seguir ordes, e ademais amante das piñas. En definitiva, o mundo como debería ser.

Saio do cinema e está a nevar, igual é un sinal. Con todo, pecho o meu abrigo até o último botón e pégome unha carreira rumbo a Cinerama, un multisala dos de outros tempos en cuxas paredes colgan aínda os carteis orixinais de Tristana de Luis Buñuel. Vou ver A Dangerous Method. O pase de prensa está a rebentar, o que me resulta gracioso á vez que moi típico do gremio (inclúome): por que pagar por unha peli que se estrea na cidade a semana que vén se podemos vela de balde no contexto do IFFR? Moitos din que con esta película “de época” David Cronenberg puxo un punto e aparte no guión da súa carreira. Eu decántome por pensar que se trata dun agasallo que se fai a si mesmo, unha obra que versa sobre a relación persoal e profesional que uniu a Jung e Freud a principios do século XX cunha paciente compartida polo medio encarnada por Keira Knightley e que non é outra que a mesmísima Sabina Spielrein (primeira muller psicanalista). Unha clase maxistral sobre a xénese desta técnica da Psicoloxía para educar a todos aqueles que en repetidas ocasións lle preguntaban sobre o tema en roldas de prensa. Cun tratamento da imaxe depurado, no que abondan os primeiros planos, e unha distribución dos personaxes na composición que evidencia as súas reaccións ante o que vai sucedendo, o canadense volve explorar esa faceta do home na que as súas paixóns o levan á acción. Só que neste caso Cronenberg psicoanaliza mesmo ao pai da psicanálise. Na miña opinión este espadón do cinema mundial xa o deu todo con Una historia de violencia.

A terceira sesión do día foi unha grata sorpresa. E é que a sección Spectrum (á que hoxe dediquei as miñas horas) ten dúas cousas importantes. A primeira, que nos permite recuperar títulos que nos perdemos ao longo do ano, e a segunda, que contén segundas ou terceiras películas de realizadores xa consagrados que volven a Róterdam para facer aquí a estrea mundial ou internacional da súa última creación. Tal é o caso do brasileiro Claudio Assis, que levou premio na Tiger Competition en 2007, e que presenta a cinta anarquista Rat Fever. Un canto á liberdade con forma de poesía, así poderiamos definir este ensaio bohemio sobre os praceres máis básicos. O altofalante deste discurso é o protagonista, o poeta Zizo. Que por outra banda é unha contradición en si mesmo, xa que mentres percorre as rúas proclamando a liberdade absoluta, o antiimperialismo e denunciando as diferenzas sociais en Recife e no mundo, polas noites é escravo da bebida, do sexo con mulleres maiores e do seu diario militante. A súa contorna fórmana mozas desinhibidas, dealers, músicos e o seu mellor amigo, Espada, que fai parella cun desconcertantemente atractivo travestido chamado Wanessa. O noso poeta perderá o rumbo ao atoparse con Eneida, que se converte na súa musa e que para contradicir os seus gustos, é unha moza nova.

A anarquía que Assis expón en Rat Fever esténdese tamén aos aspectos formais, un catálogo do travelling que inclúe o lateral, o cenital (nunha bonita escena sobre a cama dun ‘ménage à quatre’ con tres homes e unha muller), e polo seu posto o circular (os dous últimos facía moito que non os vía nun cinema). Planos subxectivos, outros sen corte, xerais e paneos de relación organizan unha festa da realización sustentada sobre o branco e negro. A música convértese en son diexético e cando os seus acordes se extinguen, as palabras pasan a un primeiro plano tanto en escena como nunha recorrente voz en off. Non ten desperdicio, é unha película moi FICXixón (antes de quedar o certame orfo de pai, claro, agora… non sei).

Conclúo esta crónica cunha das frases que, pronunciada pola nai de Zizo (tamén militante do seu movemento aínda que doutra xeración) cobra aínda máis sentido: “O alcol e as putas tamén son poesía”. E se non, que llo conten a Bukowski.