Novos Cinemas 2023: Sección Oficial

The Bride, de Myriam U. Birara

O peche do ciclo de festivais galegos sempre vai da man de Pontevedra e Novos Cinemas. Nesta edición 08, que se desenvolveu entre o 12 e o 17 de decembro, achegámonos ao Teatro Principal da cidade para seguir unha programación desafiante cos marcos da linguaxe e o encadre, premisa coa que tamén xogou a Sección Oficial.

Se hai un fío condutor que atravesa os filmes desta edición, este é o valor social e a transcendencia do cotián nas relacións humanas. Non hai mellor exemplo desta filosofía que a  gañadora do premio á mellor longametraxe da Sección Oficial, así como do premio do Xurado Novo: The Bride, da directora ruandesa Myriam U. Birara, que rompe os esquemas apostando por unha historia onde a complexidade recae nos xestos.

Situándonos na Ruanda posterior ao xenocidio tutsi dos anos noventa, a peza móstranos unha sociedade en recomposición con sentimentos de tristeza e arraigada memoria familiar. Eva, unha moza que soña con entrar na universidade para estudar medicina, é secuestrada polo que será o seu futuro marido mediante unha práctica matrimonial forzosa chamada guterura, onde o home decide unilateralmente quen será a súa muller.

Intentando fuxir de calquera xuízo occidentalista, a obra mostra a crueza dun momento de desolación e separación do “eu” por un “nós” inexistente e sen lazo sentimental. A protagonista crea un forte vínculo cunha familiar do seu marido, un vínculo que vemos tecer aos poucos e tratado maxistralmente grazas á economía de planos, a un ritmo pausado e ao peso dunha actuación austera onde as sutilezas axudan a entender o non falado. Se nun primeiro momento a longametraxe carrexa un pesar e dor constantes, posteriormente parece regalarnos unha xanela de paz e perspectiva sobre a sororidade africana.

Na banda oposta á linguaxe cinematográfica da obra de Birara atópase a gañadora dos galardóns do Xurado da Crítica e do Premio do Público: An Evening Song (for three voices), de Graham Swon. Esta proposta lévanos aos Estados Unidos do ano 1939, onde o peso da estética do cinema clásico e a voz narradora que nos acompaña durante toda a película marcan as pautas dunha historia moi literaria e melosa.

Dous escritores de renome múdanse a unha pequena vila do Medio Oeste. Barbara, escritora prodixiosa e explotada na súa infancia, reclúese co seu marido, Richard, escritor de ficción de tirada nacional pero de pouca calidade literaria. Ambos de clase alta e acomodada contratan a Martha, unha moza humilde que se ocupará das tarefas do fogar. A chegada de Martha desequilibra a parella, que se afasta manténdoa a ela como punto en común con certo grado de morbosidade clasista. A historia desenvólvese arredor das tres personaxes de arraigada introspección emocional cunha voz narradora que entrelaza a historia do trío, dando título á obra.

Esta narración, xunto coa coidada estética, recrean un ambiente clásico. Tanto no referente á iluminación e á cor, como á hora de crear escenarios centrados e profundos. Destaca ademais a textura viñetada acadada grazas a un xeito de gravar que mestura técnicas antigas e modernas, así como á propia estruturación narrativa da historia. A maiores, cremos que un punto destacable do filme é que renova a idea de cine clásico de xénero fixo, disipando os mesmos e xirando arredor do melodrama e o cine de misterio e suspense.

An Evening Song (for three voices), de Graham Swon

As dúas mencións especiais do Xurado Internacional foron para dúas pezas de ritmo pausado e crítica ao sistema hexemónico. Por unha parte, o filme francés Peter Pan, dirixido por Natacha Samuel e Florent Klockenbring, lévanos camiño do marxinal con Marsella como escenario protagonista. Este paseo polas marxes sociais está encarnado por Djibril, un mozo que busca o seu propio xeito de vida dentro dun bosque de formigón violentamente mercantilizado. As paisaxes marítimas idealizadas ou as cores luminosas do verán quedan relegadas a un pequeno espazo cara ao final da película, mentres que a cara obtusa da cidade, de incomprensión e insatisfacción social, teñen o papel principal. 

Esta peza fálanos da intimidade a través da súa cámara, que treme en cada interacción, levándonos ao mundo da idealización do bohemio e o austero. Intercálanse as imaxes esteticamente cargadas de teatralidade bucólica coa hipocrisía urbanística dunha cidade que parece perder identidade. A contraposición continuada de edificios modernos choca de fronte co resto de imaxes de interiores e fachadas humildes. O mar Mediterráneo é un pano de fondo que tamén nos acompaña en grande cantidade de escenas pero, sempre ou case sempre, é eclipsado por edificacións portuarias e barcos de carga.

Parte da peza desenvólvese nos planos dos tellados de Marsella, nos interiores pobres e no traballo precario da obra. Cores saturadas e sucias que nos afastan aínda máis do natural, do cómodo, pero que cambian drasticamente para mostrarnos a luz da liberdade cara ao final da obra. Aínda que o emprego de cores e o escenario sexan compoñentes moi importantes, a película recae moito nunha poética imposible en cada diálogo, separándonos parcialmente do intento de realismo xeral.

A outra mención especial do Xurado Internacional foi para a longametraxe xaponesa Ishi Ga Aru, de Tatsunari Ota, que comparte contexto coa peza de Natacha e Florent. Ambas afondan movéndose nas marxes do socialmente axeitado. No caso da obra de Ota, parece que dende un punto rupturista coa propia cultura do esforzo e a produtividade capitalista.

O filme céntrase no vagar dunha muller polos arredores dunha vila á que se muda por un novo traballo. O espazo polo que transita é unha mestura do natural e o urbano que nunca rematan por xuntarse. A protagonista, na procura de atraccións turísticas ou paradas de interese, pregunta e intenta informarse, pero unha serie de eventos casuais e interaccións fan que se deixe levar polo momento, avanzando sen punto fixo.

Moi pausada, a obra céntrase no proceso de camiñar, na importancia do tempo de ocio e da desconexión da rutina. Reinterpretando a forma de gastar o tempo libre adulto que, dun xeito ou outro, tamén adoita buscar produtividade.

Ishi Ga Aru, de Tatsunari Ota

Mudando completamente a dinámica pausada das pezas ata agora mencionadas temos Cambio cambio, un filme arxentino dirixido por Lautaro García. Se vives no sistema, aprovéitate del. O director proxecta nesta obra a realidade nacional máis coñecida do país, a voraz inflación económica á que está sometido. Nesta marxe aparece en acción unha mocidade empobrecida e desesperada por conseguir recursos para a supervivencia.

Dous mozos, Pablo e Florencia, coñécense preto da peonal Florida, unha rúa famosa polas ofertas de cambio de divisas, punto estratéxico para aproveitarse dos turistas e poder gañar algo de cartos no eido especulativo da inflación. A pesar de que a parella ten traballos alleos ao intercambio de moedas, teñen influencias e amizades dentro do mesmo, polo que Pablo acaba caendo na tentación en busca dunha retribución maior. Isto tamén favorece a obtención de dólares americanos que axudarán ao aforro para a viaxe a Francia de Florencia, pendente dunha bolsa de estudos no país galo. Mais os cartos están sempre manexados por xente de poder, con moito que gañar e pouco risco de perda. Nun intento de empregar os cartos do seu xefe para sacar rédito, Pablo acaba sendo imprudente. Nunha especie de Uncut Gems (2019) do desenfreo económico e o caos especulativo, a peza arxentina recolle con mestría a anguria do imprevisible e perigoso.

Tamén dende Arxentina, Camila Fabbri presenta Clara se pierde en el bosque, unha proposta narrativa pero mesturada cunha estética semidocumental que afonda nun feito traumático para a súa protagonista, Clara. Interpretada por Camila Peralta, a actriz fai dobrete nesta edición de Novos Cinemas, xa que tamén participa en Cambio cambio. 

A longametraxe toma un recordo baseado na traxedia da discoteca arxentina República Cromañón, a cal foi destruída por un incendio no ano 2004, levándose con el 194 vidas. Clara intenta recompilar os recordos que non foron devastados polo lume. A peza, de aire melancólico, fala mediante notas de voz de Whatsapp dos recordos dun pasado caótico e xuvenil, pero non necesariamente positivo, que radican no horrendo feito.

Mentres tanto, a protagonista atópase nunha viaxe coa familia da súa parella no campo. Aínda que o carácter dela non sexa moi familiar, podemos ver como avanza nas relacións interpersoais e comeza a abrirse unha pequena xanela cara á maternidade que está experimentando a súa amiga Martina. A historia mestura as ansias documentais da protagonista, de atopar respostas ou refuxio no seu pasado, mentres descubre o seu camiño no presente. Unha obra lenta que se apoia quizais demasiado nunha narración indirecta mediante audios e mensaxes, ás veces creando un ritmo irregular que non deixa fluír a interacción nas actuacións.

Cambio cambio, de Lautaro García

Cun ton moito menos esperanzador, pero tratando un tema de importancia plena, Michael Salerno asina Le coeur du masturbateur, obra francesa que nos somerxe na crúa realidade da saúde mental.

Un mozo de personalidade reservada parece disposto a participar nun desafío en Internet polo cal se levanta cada noite para escribir nun chat, mostrando a pouca conexión familiar e a monotonía da súa existencia fóra deste reto virtual. A pesar de que o ritmo da película é tranquilo, notamos constantemente unha tensión apática que se mestura cunha estética de pouco contraste e cores pastel. Este desafío é un reflexo dos trastornos de saúde mental que certa parte da mocidade emprega como ferramenta para acabar coa súa vida. Trátase non só dun reflexo dun problema asociado ás novas xeracións, senón dun obstáculo co que as xeracións non-virtuais non son capaces de lidar nin entender.

O protagonista móstrase abertamente antisocial, rexeita calquera achegamento da familia veciña, non parece ter amizades e só se debe ao seu propio fin. Cando se fala dunha sociedade individualista, tamén se fala dos procesos de soidade emocional. Esta trama de pesadume mostra procesos e situacións de apatía continuada nun mundo deshumanizado que parecen ausentarse ou esquecerse dos sentimentos. Cara á última parte do filme, todo colle un ton moito máis azul, pérdese calquera sentimento de esperanza e radica a tensión que carrexamos dende o inicio.

Se a obra de Michael Salerno mostra o final do camiño e a incapacidade da sociedade para crealo, Antoine Bourges fálanos de construílo cando todo o que coñecemos está a miles de quilómetros. A obra canadense Concrete Valley explora a idea do descoñecido a partir dunha familia inmigrante.

Este núcleo familiar, conformado por Farah, unha actriz de teatro no seu país natal que agora traballa nunha droguería en Toronto, e o seu marido Rashid, un doutor que non atopa espazo para a súa ocupación na nova terra, mentres intenta mellorar o seu inglés e axudar a outras persoas inmigrantes cos seus coñecementos, pasan o día coidando do seu fillo Ammar e adaptándose á nova cidade. Un filme que recolle cada momento familiar no proceso de adaptación interno e externo. Cociñada a lume lento, os diálogos e a lingua teñen un papel esencial mais, sobre todo, destaca a nivel de dirección a capacidade de traballar a escena fóra do plano. Pese a ter unha construción do escenario con planos fixos e íntimos que nos achegan ao núcleo familiar, a construción do fóra de campo marca unha diferencia crucial e achega nova información.

Pode que polo achegamento á diglosia galego-castelán, un dos puntos que máis chaman a atención é o emprego do árabe e do inglés, da comodidade do primeiro e do intento de adaptación ao segundo. A pesar de que hai escenas especialmente dedicadas a este feito nas clases de inglés de Rashid, é unha idea que permea durante toda a obra e achega a necesidade comunitaria dos inmigrantes de países con linguas non comúns ao lugar de chegada.

Concrete Valley, de Antoine Bourges