Manténdonos fieis á senda inaugurada hai tres anos, dende A Cuarta Parede volvemos propoñer o noso particular balance deste ano que remata. Intentando fuxir das clasificacións e listaxes tradicionais que buscan condensar e xerarquizar a experiencia cultural, na revista queremos abrazar a singularidade da mesma. Desta forma, convidamos aos nosos colaboradores a contribuír a un resumo libre e ecléctico do ano, alleo a restricións temporais, de formato e de xénero, no que poder compartir e recomendar todo aquilo que fixo deste 2023 un ano memorable. Unha viaxe subxectiva a través das emocións e reflexións que o cinema, a música, a literatura e calquera outra disciplina artística (ou experiencia vital) espertaron en nós ao longo destes últimos doce meses. En resumo, o que significou para nós O mellor de 2023.

Colaboran neste repaso: Pablo Aguilar, Denís Area Fernández, Martín Arufe, Severiano Casalderrey, Alberto Hernando, Óscar Iglesias, Manuel Iglesias Vila, Xavier Montoriol, Víctor Navarro Remesal, Nacho Ozores, Víctor Paz, Jorge Pérez Iglesias, Marta Pérez Pereiro, Daniel Ribas, Brais Romero, Manel Sa, Jesús Silva Vilas, Víctor Soho, Cibrán Tenreiro e Iván Villarmea.

Pablo Aguilar Martín 

(Ordenado alfabeticamente, sen orde de preferencia)

The Death at The Club, Candela Capitán

Primeira vez que podo asistir a unha das performances da bailarina e coreógrafa gaditana Candela Capitán. O pasado maio, Capitán representa en Teatro Réplika (Madrid) a súa icónica reviravolta infinita coa axuda de dúas bailarinas. 135 minutos nos que, por quendas duns 45 aproximadamente, sitúanse na esquina dunha tarima, fan a reviravolta e volven ao emprazamento de orixe, e así unha e outra vez, unha e outra vez, ata que os seus corpos xa non se sosteñen sobre si mesmos e abandonan a sala como poden, entre techno industrial e luces estroboscópicas, dando paso á seguinte bailarina. Isto é The Death at The Club, unha aposta verdadeiramente drástica que, por unha banda, fai dunha exploración dos límites corporais e enerxéticos toda unha reflexión sobre as dinámicas do mundo da festa e o estar esperto ata a extenuación, e, por outro, reafirma a Capitán como unha intérprete do mínimo, o cotián a través de usos do corpo que desafían o que entendemos por danza.

Kenneth Anger

Imposible non destacar este ano ao fascinante Kenneth Anger, falecido o pasado ano tras unha histórica e extensa traxectoria cinematográfica iniciada no underground máis subversivo dos 50. Scorpio Rising (1963), Lucifer Rising (1972), Fireworks (1947), Inauguration of the Pleasure Dome (1954)… Unha figura fundamental no cinema de terror e no experimental, que propuxo novas maneiras de facer e contar historias, ademais de tratar sen andrómenas a disidencia sexual, o monstro como potencia afirmativa e que influíu, consciente ou inconscientemente, nun grupo significativo de cineastas contemporáneos.

Kosmogonía, Deneb Martos

A pesar da fugacidade das súas imaxes, a obra de Deneb Martos é algo que queda gravado na retina. Artesá fílmica, traballa con técnicas de cinema sen cámara, explorando relacións materiais entre soporte fotoquímico e elementos da natureza. Puiden ver a súa última performance no Festival Punto de Vista, un espectáculo que recrea as texturas do universo sobre película de 35 mm e proxéctaas circularmente sobre a bóveda do planetario de Pamplona, acompañada instrumentalmente polo artista sónico Wade Matthews. Unha peza na que fusiona a experimentación técnica co táctil e o persoal, realizando quimigramas e raiogramas sobre pegadas e rastros das súas mitoloxías persoais, do amor, a familia, a vida e a morte, usando como molde as pisadas dun bebé, a pel da súa parella ou as cinzas do seu pai. A potencia emocional da premisa, sumada á excepcionalidade da súa posta en escena e a beleza das imaxes abstractas, fan de Kosmogonía unha sorte de experiencia cinematográfica.

Liebestod, el olor a sangre no se me quita de los ojos. Juan Belmonte, Angélica Liddell

Se falamos de radicalidade, Angélica Liddell destaca indomable no panorama teatral contemporáneo. Este ano puiden vela por primeira vez en directo na visceral Liebestod, el olor a sangre no se me quita de los ojos. Juan Belmonte. Aquí recupera a estética taurina para establecer unha comparativa poética entre o toureo e o saír ao escenario. Angélica non actúa, tourea. Tourea un público fanático ao que non acepta, e entre berros e insultos, textos de Cioran e música das Grecas, faise cortes nas mans e suplica por un amor que, segundo ela, xa non chegará pola súa vellez. Unha errada Isolda que traballa desde a rabia, o odio e a honestidade, desde os lugares máis escuros da alma, e o espectador, xa quizais afeito ás súas maneiras, recibe entre aclamacións a cuspidela a “as mulleres e os maricóns”. Por momentos, aparece unha nena pequena en Angélica, e a súa esgazadura apela con tenrura a pesar de toda a violencia. 

Periferia de la noche, Apichatpong Weerathesakul

Por último, mencionar a un dos meus cineastas favoritos con motivo da mostra do seu traballo en ‘Periferias de la noche’, en Matadero Madrid. Aquí o cinema de Apichatpong aséntase no espazo expositivo, creando un percorrido onírico a través dalgunhas das súas pezas audiovisuais menos coñecidas. Así, asistimos a un partido de fútbol nocturno que acaba co incendio dunha pantalla de cinema (Phantoms of Nabua, 2009), a reencarnación de Rousseau no seu actor fetiche Sakda Kaewbuadee (Rousseau, 2012), ou unha Tilda Swinton durmindo ante unha cámara quieta e paciente (Durmiente, 2021). Un gran traballo instalativo, doutra banda, que xoga coas superficies de proxección e os recunchos da sala, conseguindo complementar a insignia máis característica do cineasta: a da disolución das barreiras entre a vixilia e o soño.

Denís Area

Que o mundo recuperase a violenta velocidade do paso do tempo da pre-pandemia é algo que non vou perdoar tan facilmente, mais se este ano houbo unha peza que para min resumiu a ansiosa velocidade contemporánea foi Beau is Afraid (2023) de Ari Aster. Non tanto polo seu ritmo, senón pola capacidade de desexar cada vez máis inverosimilitudes por segundo, recreando a sensación insaciable de hipérboles e o sentimento de tensión de que todo o que coñecemos pode colapsar nun instante.

Contrastándoo coa realidade, teño que resaltar Matria (2023) de Álvaro Gago. É difícil falar dun filme cando a emoción de ver unha peza traspasa a barreira da percepción artística e te sitúa nas rúas que paseas, nas estradas que transitas e nos traballos que consumen aos teus seres queridos.

Este ano a nivel persoal tamén foi o momento de descubrir pezas pasadas ás que non me enfrontara anteriormente, como é o caso de The Cameraman (1928) de Buster Keaton e Edward Sedgwick, da cal puiden gozar nunha sala de cine con música en directo, creando unha atmosfera única que quedou gravada en min. 

Mentres tanto, nos auriculares volvín unha e outra vez á escoita do EP Fósforo (2022) do grupo galego Néboa; concretamente ao tema A xente cea nas súas casas, calmando parte da ansiedade deste mundo sen freo.

Con todo, se hai unha obra que este ano se paseou pola liña do imposible foi o videoxogo Baldur’s Gate III (2023) de Larian Studios. RPG que rompe todas as barreiras coñecidas na industria a nivel de mecánicas xogables e interpretación das personaxes, pero que por encima de todo, reclama un espazo seguro para o colectivo LGTBIQ+, fronte a unha parte ruidosa da comunidade de videoxogos ancorada na masculinidade hexemónica.

Martín Arufe

El fantástico caso del Golem, Juan González e Nando Martínez (Película)

Xa intentara escribir deste filme no seu momento, pero por distintos motivos non puiden facelo. Agora, case rematando o ano, tiven a oportunidade de botarlle un ollo (está en Filmin). E só teño que dicir que é unha película que quero revisitar cada certo tempo para recordarme a min mesmo que cousas así existen, e que poden facerse, e que envexa.

Mistborn, Brandon Sanderson (Triloxía literaria)

Este 2023 reencontreime coa lectura grazas a Sanderson, tamén descubrín que todos os que non o len están fartos de ter algún amigue que non deixa de darlles a tabarra dicindo que é o mellor do mundo, así que serei breve. Flipoume, era exactamente o que estaba buscando e atopalo foi unha sensación preciosa. Moi recomendable a calquera persoa.

Quieto Todo El Mundo, Facu Díaz e Miguel Maldonado (Podcast)

Despois dunha tempada dende o remate de No Te Metas En Política, fíxome moi feliz poder escoitar outra vez a este dúo cómico, un dos meus favoritos de Internet.

Malva e Duarte falan de misterios, Malva e Duarte (Podcast)

Outro dúo marabilloso que estaba desaparecido por completo, na miña casa celebrouse moito o seu regreso. Faime moita ilusión telos de volta e oxalá dure unha longa tempada.

They Shot the Piano Player, Fernando Trueba e Javier Mariscal (Película)

Tiven a sorte de poder asistir á proxección proseguida dun coloquio con Fernando Trueba, resultou ser un home encantador. Sobre este filme, o que teño que dicir é que inclúe todo o que me fascina: jazz, documental en código de ficción, un narrador carismático, thriller, unha personaxe que se transforma en lenda, Brasil e ditaduras fascistas latinoamericanas.

Confess, Fletch, Greg Mottola (Película)

Coñecedes esa sensación de ler un libro ou ver unha película e pensar “oxalá a tivese escrito eu”?

RRR, S. S. Rajamouli (Película)

Non se me ocorre nada que comentar que supere o comentario dun amigo, así que voume limitar a citalo. “Todos os fallos que lle podes topar quedan completamente invalidados polo feito de que lle dá completamente igual todo o que non sexa ir durísimo e odiar aos ingleses. O cal é totalmente respectable.” (Pedro Álvarez)

Hearthstone, Blizzard (Videoxogo)

Levaba dende a adolescencia sen xogar a isto. Volver aquí foi como un retorno a esa idade que non esperaba facer este ano. Sigo sendo igual de malo, pero que ben o paso.

Boogaloo (Xénero musical)

Este é un pouco trampa porque en realidade xa escoitaba boogaloo antes deste ano e xa me fascinaba, pero faltábame o nome, non sabía que se chamaba así o xénero. E poder buscalo polo seu nome abriume as portas a un montón de música nova e marabillosa que me fixo moi feliz.

Severiano Casalderrey

Parece que aínda foi onte cando comezaba o ano e xa estamos de novo facendo a revisión do mesmo en A Cuarta Parede. Facelo supón todo un orgullo, xa que falamos dun chamamento convertido nun clásico esencial entre os amantes das listas. Isto débese ao seu formato libre no que a única limitación reside na imaxinación dos participantes. Manterei, por tanto, a premisa da pasada edición na medida do posible, dirixindo a miña mirada cara ás principais novidades do ano saínte nas súas distintas facetas audiovisuais. De seguro, algo bo sairá de aquí.

1. O podio do ano (por orde alfabética): Anatomie d’une chute (Anatomía dunha caída; Justine Triet, 2023), Perfect Days (Wim Wenders, 2023) e Tótem (Lila Avilés, 2023). Tras ver a selección proposta, queda claro que o ascenso do talento feminino é unha realidade indiscutible. En Anatomía dunha caída, asistimos a un dos guións máis perfectos dos últimos anos, cun dominio estrutural admirable. No caso de Tótem, cóntase unha historia familiar na que destaca a súa calidade emocional e o seu naturalismo. Como remate, Perfect Days é un filme que converte a cotiandade en maxia fílmica, ademais de supoñer o regreso de Wenders á senda da ficción de calidade.
2. As pendentes do ano pasado (por orde de visionado): EO (Jerzy Skolimowski, 2022) [7/02/2023], Pacifiction (Albert Serra, 2022) [24/04/2023] e Yin Ru Chen Yan (O regreso das andoriñas; Li Ruijun, 2022) [13/10/2023]. Xa o avisara na anterior participación: quedarían contas pendentes. Pois ben, aquí están eses títulos que non podían quedar no esquecemento, tres propostas de tres autores que seguen experimentando coa linguaxe cinematográfica.
3. O documental: Samsara (Lois Patiño, 2023). A capacidade de reinvención de Patiño, figura esencial do Novo Cinema Galego, parece non ter límites. Aquí compón un díptico ambientado entre Laos e Tanzania, destacable pola súa habilidade á hora de fusionar o documental, a ficción e o cinema experimental. Destaca especialmente a sensorialidade da secuencia central que conecta as dúas partes do filme.
4. Unha de animación: Kimitachi wa dô ikiru ka (O rapaz e a garza; Hayao Miyazaki, 2023). Despois de anunciar o seu retiro, Miyazaki regresou con este título para demostrar que a súa creatividade segue tan viva coma sempre. Sobresaínte en todos os sentidos, é imposible competir con tal xenio, creando un universo de fantasía á altura das súas obras máis senlleiras.
5. Unha ópera prima: Past Lives (Vidas pasadas; Celine Song, 2023). O mellor debut do ano tamén o firma unha muller. Raramente vimos un relato no que a paixón e os sentimentos se manifesten dende a distancia. Este enfoque, que transmite serenidade, achega unha visión renovadora da tristeza nesta historia de amor.
6. Unha decepción: Io capitano (Matteo Garrone, 2023). O último filme de Garrone cae no maior dos pecados para un cineasta: o sentimentalismo. Aínda que aborda unha realidade importante, a súa execución parece demasiado calculada para seducir aos espectadores, deixando as boas ideas do director en segundo plano.
7. Unha “bizarrada” (ou dúas): Rainer, a Vicious Dog in a Skull Valley e Nous les Barbares (Bertrand Mandico, 2023). Estes dous proxectos de mediametraxe transforman o mundo lendario de Conan, o coñecido personaxe de Robert E. Howard, nun universo habitado exclusivamente por mulleres. Novamente, o imaxinario de Mandico volve a sorprender por excesivo e irreverente, mais tamén por hipnótico. Son dúas pezas que se complementan cunha terceira ficha: a longametraxe Conann (2023), un traballo pendente de visionado ao que espero achegarme moi pronto.
8. Un bloque de curtas imprescindible: como non, a sesión perfecta de curtas tamén ten o seu espazo. As seis escollas deste ano son: Nada de todo esto (Francisco Cantón Rogers – Pato Martínez, 2023), drama arxentino sobre a relación disfuncional entre unha nai e unha filla; Die graue March (Greylands; Charlotte Waltert – Alvaro Schoeck, 2023), animación de alcance artístico na que o montañismo practicado por un pai e un fillo acaba en traxedia; Sensitive Content (Narges Kalhor, 2023), documental iraniano que fai unha reflexión profunda sobre a censura; Oyu (Atsushi Hirai, 2023), drama xaponés que logra expresar o íntimo e o existencial a través dun calculado minimalismo; The Veiled City (Natalie Cubides-Brady, 2023), documental con imaxes de arquivo que propón unha visión ecoloxista do pasado, e 27 (Flóra Anna Buda, 2023), animación que reflexiona sobre a monotonía da vida sen perder o sorriso e o asombro. Estas propostas ofrecen aproximadamente hora e media de celuloide mostrando as problemáticas do noso mundo dende distintas perspectivas.
9. O festival de cinema: Porto/Post/Doc (X edición, 17–25 de novembro de 2023). Este ano tiven a sorte de asistir a case vinte e cinco festivais de cinema. Ademais dunha participación directa nalgúns eventos, tamén houbo a oportunidade de facelo como xurado (IbizaCineFest, Curtas Vila do Conde, Mares da Fin do Mundo e IMAGINA 2030) —o meu máis caloroso agradecemento a todos eles—, noutros como cronista para a revista Tempos Novos (MICE, Cans, Curtocircuíto, Cineuropa, entre outros). En todos os casos, o contacto humano foi o mellor dos agasallos, destacando os grandes momentos vividos no Porto/Post/Doc. Os días dedicados ás actividades da “Industry” foron enriquecedores para todo profesional do cinema.
10. Epílogo — unha figura decisiva: Pier Paolo Pasolini. O pensamento de Pasolini segue tan vixente, se non máis, coma na súa época. Reivindicalo é un acto de reflexión política e social necesario neste mundo convulso. No mes de novembro celebrábase en Ourense unha xornada dedicada precisamente a esta faceta do italiano. Aquí deixamos novamente constancia da mesma, destacando a importancia dos ensaios recollidos en Cartas luteranas (1975) e Escritos corsarios (1976).

Facendo un balance final, este ano omito a referencia ao marco experimental e ao mundo das series por non atopar obras semellantes en calidade ás comentadas. En compensación, non quero pechar esta repaso sen enxalzar o bo ano protagonizado polo audiovisual galego. O cinema galego de 2023 quedará na historia, xunto con momentos emblemáticos como 1989 (ano fundacional da longametraxe galega) e 2010 (arranque oficial do Novo Cinema Galego). Foi un salto cualitativo con producións únicas como Samsara (Lois Patiño, 2023), Matria (Álvaro Gago, 2023) ou O corno (Jaoine Camborda, 2023), esta última capaz de facer historia logo de gañar a Cuncha de Ouro no Festival de San Sebastián. De certo, estamos a vivir o inicio dunha etapa totalmente nova para o noso audiovisual á que prestaremos unha merecida atención

Alberto Hernando

Una bonita mañana (Un beau matin, Mia Hansen-Løve, 2022) e La pasión de Juana de Arco (La Passion de Jeanne d’Arc, Carl Theodor Dreyer, 1928).

Non sei se foi o pelo curto de Léa Seydoux ou que, pero vendo Una bonita mañana acordeime moito da película de Maria Falconetti. Tratarase tamén dunha película sobre a graza? Ambas descansan sen dúbida no rostro da súa actriz e unha protagonista boa e xenerosa. En cambio —de Hong Sangsoo (La novelista y su película, 2022) a Las chicas están bien (Itsaso Arana, 2023)— o cine contemporáneo de tendencia naturalista, de herdanza rohmeriana, prima o xesto e o movemento sobre o rostro. É unha cuestión moral: respectar o carácter dos personaxes, actores e actrices sen pretender furgar baixo a performance cotiá; renunciar por cruel a todo posible desenmascaramento (comparen coa forma de filmar de Arnaud Desplechin en Asuntos familiares e Fantasías de un escritor); atopar a beleza pequena sen ínfulas de transcendencia. Diríase, en cambio, que o seu paso por La isla Bergman permitiulle a Mia Hansen-Løve enfrontar esta forma de filmar coa do director de Persona e descubrir así como profundar nun rostro sen explotar a vulnerabilidade da actriz fronte á cámara e sen renunciar á sinxeleza cotiá.

Van así catro títulos: Una bonita mañana como estrea destacada do ano; La pasión de Juana de Arco como inesquecible revisionado nunha sala de cine; La novelista y su película como aquela película de Hong Sangsoo sen quen xa non penso un balance do ano, e Las chicas están bien, unha película sobre o medo e a coraxe a abrirse ao mundo (e á cámara), que representa para min o mellor do cine español no mesmo ano de O Corno (Jaione Camborda) e Creatura (Elena Martín).

*

Cerrar los ojos (Víctor Erice), El maestro jardinero (Master Gardener, Paul Schrader), El chico y la garza (Kimitachi wa dô ikiru ka, Hayao Miyazaki), Los Fabelman (Steven Spielberg), Los asesinos de la luna (Killers of the Flower Moon, Martin Scorsese), El sol del futuro (Il sol dell’avvenire, Nanni Moretti), Extraña forma de vida (Pedro Almodóvar).

Falando da vellez de Picasso (de cuxa morte se cumpriron 50 anos), Milan Kundera (outra efeméride fúnebre do 2023) imaxinábao “só, abandonado polo seu grupo, abandonado tamén pola historia da pintura que, namentres, tomou outra dirección. Sen pesar, cun pracer hedonista, instálase na casa da súa arte, consciente de que o novo non só se atopa por diante no gran camiño, senón tamén á esquerda, á dereita, arriba, abaixo, detrás, en todas as direccións posibles do seu mundo, inimitable, que non lle pertence senón a el (porque xa ninguén o imitará: os mozos imitan aos mozos; os vellos non imitan aos vellos).”

Gústame esta idea dunha liberdade na vellez que xa non é a que fai avanzar a historia, senón a de quen se liberou dela. Aquela “alegre irresponsabilidade” coa que Fellini rodaba as súas últimas películas. O 2023 está regado de películas desta clase, anacrónicas, libres e hedonistas, tan irregulares como o eran Cry Macho de Clint Eastwood, El irlandés de Scorsese e Madres paralelas de Almodóvar. Mesmo cando se entregan á teima testamentaria, estas son películas singulares, que despistan polo ton e sorprenden coa apertura do seu relato. Son descoidos o dixital apático de Erice, o relato precipitado de Miyazaki ou o ton discordante de Michelle Williams en Los Fabelman? Ou responden, máis ben, á exploración libre duns directores absolutamente donos de si que agora desdebuxan o todo para concentrarse no realmente importante? Aí están os fabulosos encontros co pasado de Cerrar los ojos ou a expresividade impresionista do debuxo actual de Miyazaki. Películas libres e atrevidas como unha segunda mocidade.

*

Tres títulos máis e unha serie:

Decision To Leave (Park Chan-wook, 2023)

John Wick 4 (Chad Stahelski, 2023)

Sparta (Ulrich Seidl, 2023)

Irma Vep (Olivier Assayas, 2022), saldo así unha débeda co ano anterior. A serie de Assayas ben merecía entrar no top.

Óscar Iglesias

Mal que lles pese a señoros, fachas e críticos cinematográficos de La Voz, Barbie (Greta Gerwig) foi para min o acontecemento audiovisual do ano. Contra todo prognóstico, pois a priori non esperaba que un blockbuster ao servizo dunha empresa xogueteira agochase dentro tal alegación feminista pop, pero a súa directora e guionista foi quen de manter un discurso coherente coa súa obra previa, cunha posta en escena de imaxinación desbordante, un elenco carismático e unha banda sonora redonda. Ademais, co seu movemento de espectadoras de rosa converteuse nun fito do cinema-evento para ver en salas, algo moi necesario.

Na mesma senda, Dungeon & Dragons: Honor Among Thieves (John Francis Daley, Jonathan M. Goldstein) e Spider-Man: Across the Spider-Verse (Joaquim Dos Santos, Kemp Powers, Justin Thompson) demostraron que se pode facer cinema industrial de explotación de IPs (un xogo de rol e un comic-book) entretido, accesible e con calidade. No caso da peli animada, mesmo vangardista.

Vellos coñecidos seguiron afondando nos seus universos autorais: Wes Anderson entregou con Asteroid City outro caramelo recargado e luminoso pero cun resaibo amargo e melancólico; Aki Kaurismäki volveu encandearnos coa súa empática ollada humanista na (traxi)comedia romántica Kuolleet Lehdet.

As óperas primas da tempada foron Past Lives de Celine Song, quen a partir dunha historia de reencontro inesperado soubo plasmar con sutileza ese sentimento de perpetuo desarraigo das vidas migrantes, e 20.000 especies de abejas de Estibaliz Urresola Solaguren, un delicado retrato da asunción infantil dunha identidade transexual que tamén normaliza o bilingüismo euskaldún.

Dúas grandes interpretacións: a de Leonie Benesch en Das Lehrerzimmer (Ilker Çatak) como unha profesora idealista enfrontada á implacable maquinaria punitiva do sistema educativo, e a de Franz Rogowski en Passages (Ira Sachs) como un cineasta narcisista e manipulador indeciso entre o seu marido e a súa amante.

E como curiosidade Rotting in the Sun (Sebastián Silva), unha astracanada meta que talvez peque de excesiva e histérica, pero que para min ten certo aquel fascinante que engancha.

En canto a series de televisión, Fellow Travelers (Ron Nyswaner) resultou un cruce inesperadamente aditivo entre o revisionismo histórico de Mad Men e a paixón imposible de Brokeback Mountain; Scott Pilgrim Takes Off (Bryan Lee O’Malley, BenDavid Grabinski) e The Last of Us (Craig Mazin, Neil Druckmann) sorprenderon como os raros casos de adaptacións que están á altura do material orixinal; Doctor Who recibiu o regreso do showrunner Russell T. Davies a tempo para celebrar un 60º aniversario con altura, e La Mesías (Javier Ambrossi, Javier Calvo), aínda que me decepcionou co seu último episodio, foi ata entón unha interesante exploración do fanatismo relixioso.

Por último, segundo o Wrapped de Spotify, o meu disco máis escoitado do ano foi Desire, I Want To Turn Into You de Caroline Polachek, unha excelente colección de cancións art pop que testemuña o fantástico momento creativo da artista desde a escisión de Chairlift. Tamén soaron moito os últimos de Jessie Ware ou Romy: xa que semella que todo se vai á piolla, polo menos que a fin do mundo nos pille bailando.

Manuel Iglesias

Chega a fin do ano, e con ela, unha sorte de recalibración da realidade. Sabemos que non somos exactamente o mesmo ente que eramos a comezos deste 2023 e agardamos, retrospectiva mediante, atopar algún tipo de patrón ou casuística que nos axude a localizar os camiños correctos a seguir. O audiovisual, do mesmo xeito, atópase nunha incómoda convivencia entre a esgotada e esgotadora psique expansionista do século anterior e os infinitos universos de peto que estouran achegando material que empregaremos como inspiración para a construción dunha nova realidade. Achego unha escolma de obras recentes do cinema que desprazan o eixo artellado cara ao novo mundo.

The Kingdom: Exodus (2022, Lars Von Trier) amosa, nunha terceira iteración 25 anos despois da súa estrea, unha serie de novos personaxes que habitan o substrato esotérico baixo o que partía a serie a finais dos anos 90, mantendo un ton cómico con trazos kafkianos nunha sociedade que se atopa a si mesma nas pequenas frustracións.

De humanis corporis fabrica (2022, Lucien Castaing-Taylor e Verena Paravel) extrae a figura cómica da ficción anterior para documentar os distintos traballos desempeñados en varios hospitais públicos do sistema de saúde francés. Sen aplausos nin heroes visibles, case deshumanizante, o corpo fronte a un instrumental, fronte a un sistema. 

Saint Omer (2022, Alice Diop) relata os paralelismos entre unha novelista e a acusada particular nun xuízo a través do cal a primeira é quen de entender a súa propia humanidade a través da explicación dun feito en aparencia inhumano. 

The African Desperate (2022, Martine Syms) debuxa un narrador potente e vocal, centrando a primeira persoa como áncora fronte a unha sociedade fluída e fugaz pero considerablemente funcional, de coidados mutuos pero sen esixencias ou compromisos, que se amosa máis amable pero menos sólida.

Máis alá do cinema clásico, nos intersticios das grandes extensións da Terra Incognita que supón o espazo dixital, hai numerosas creacións que invitan á reflexión sobre a nosa relación co medio:

A plataforma AI Lost Media desenvolveu ao longo deste ano obras feitas con IA (destaca Burger Blast Ad 1995) que se inspiran nos aspectos técnicos e estéticos doutras épocas para crear un produto que se fai familiar e alleo ao tempo. 

O colectivo Ontoloxías Feministas e Júlia Barbany expoñen, a xeito de conversa ilustrada, unha reflexión mordaz sobre o ser e a súa extensión fronte a unha realidade aumentada en Egotrip. 

A artista iraniana Sevdaliza xoga sobre a percepción corporal no seu videoclip para o tema Nothing Lasts Forever, retratando o seu rostro (e o de artistas como Madonna ou Grimes) superpostos sobre corpos musculosos baixo un fondo industrial que recontextualiza ao suxeito nun espazo illado ante si mesmo. 

Os Backrooms constitúen a perversión do espazo físico ao ser representado. Esta serie de vídeos amosa piscinas infinitamente longas que deixan paso a corredores de supermercados ou centros comerciais abandonados, asimilando unha física totalmente imposible. 

Para rematar, e en homenaxe ao meu ensaio publicado nesta revista, teño que mencionar Glitch Art.br, a plataforma máis relevante da actualidade sobre a disciplina, que indexa a miasma contida pola etiqueta de glitch art e arquiva obras pensadas para unha exhibición en directo de artistas arredor do mundo.

Xavier Montoriol

O cine é hoxe para min un lugar moito máis vasto que hai un ano. Na miña primeira lista para A Cuarta Parede, dez razóns desta expansión en curso:

Retrospectiva Paulo Rocha

Empecei o ano coa retrospectiva de Paulo Rocha, que chegou a Barcelona da man de Atalante. Sigo pensando moito nas súas películas, especialmente neste estraño obxecto que é A ilha dos amores (1982).

Serge Daney e Jean-Louis Schefer

Relín Persévérance, o libro-testamento no que Serge Daney, pouco antes da súa morte, revisa e condensa o seu pensamento en conversación con Serge Toubiana. É un libro inesgotable ao que volver unha e outra vez. Daney levoume, finalmente, a Jean-Louis Schefer: lendo El hombre ordinario del cine, unha porta abriuse, non sei cara a onde. Talvez haxa outros libros que logren aproximarse desta forma ao corazón misterioso da experiencia cinematográfica, pero aínda non dei con eles.

Gigi la legge (Alessandro Comodin, 2022)

Comodin planta a semente do noir no corazón deste documental(?) protagonizado polo seu tío. Puiden vela finalmente no marco do Atlántida Film Fest para constatar que é unha das estreas máis importantes da tempada.

Retrospectiva Kinuyo Tanaka

En maio chegou a Porto, grazas a The Stone and the Plot, a retrospectiva integral de Kinuyo Tanaka. Vin a maior parte das súas películas no Teatro Campo Alegre. Saía do cine nunhas tardes cada vez máis longas, o mundo parecía un lugar misterioso e belo. Empecei a pensar moito niso que Nathaniel Dorsky chama a experiencia post-fílmica.

Retrospectiva Maurice Pialat

O verán empezou coa retrospectiva de Maurice Pialat no cine Trindade da man de Medeia Filmes. Claro que é fácil que todas as túas ideas sobre o cine se vexan sacudidas cando, polo que sexa, nunca viras unha de Pialat…

L’auberge rouge (Jean Epstein, 1923)

En xuño fun por primeira vez a Il Cinema Ritrovato. Nunca esquecerei as proxeccións en 35 mm de The Woman on the Beach (Renoir), City Streets (Mamoulian) ou Crossroads (Kinugasa); pero a experiencia máis arrebatadora foi a nova restauración de L’auberge rouge, a primeira longa dirixida en solitario por Jean Epstein hai exactamente un século.

Le p’tit Parigot (René Le Somptier, 1926)

Tamén foi a miña primeira vez no festival de cine mudo de Pordenone. A primeira hora da mañá, por moito que insistise o sono, sempre había algo mellor que facer: o día empezaba cun capítulo de Le p’tit Parigot, un serial delirante que parece unha parodia das intrigas de Feuillade. Así descubrín ao grandísimo Georges Biscot.

Unha sesión dobre baixo o auspicio de Bénard da Costa

Empecei a ler as follas de sala de João Bénard da Costa, que escribiu sobre o cine cunha paixón inigualable e un coñecemento enciclopédico. Nos sotos dunha gran biblioteca dei cun catálogo chamado Como o cinema era belo e vin que, anos atrás, nun domingo 5 de novembro, proxectouse na Gulbenkian unha sesión dobre de Some came running (Minnelli, 1958) e Splendor in the grass (Kazan, 1961). O calendario marcaba exactamente a mesma data, así que decidín reproducir o evento na casa. A forza de ambas as películas desbordou a pequena pantalla do meu portátil, esa noite custoume durmir.

Les naufragés de l’île de la Tortue (Jacques Rozier, 1976)

Nova restauración. Vina primeiro na casa e, uns días despois, de novo no cine Batalha durante o Porto/Post/Doc. Pasamos días enteiros falando desta película, creo que chegamos a inventarnos cousas que nin sequera suceden. Oxalá poder dedicarlle tanto tempo a tantas películas que o merecen.

Chantal Akerman: News from home (1977) + D’Est (1993)

Unha vina no marco do Play-Doc, a outra no Porto/Post/Doc. De abril a novembro, as películas falan entre elas. Atravesadas por eses longuísimos travellings en transformación constante, ambas se contan entre as proxeccións deste 2023 que non esquecerei facilmente.

Víctor Navarro Remesal

No medio de superproducións de máis de 200 millóns de dólares que fracasan na billeteira, miles de despedimentos no videoxogo, plataformas que retiran as súas producións e outros desastres, 2023 trouxo algunhas cousas boas:

1. Past Lives (Celine Song). Posiblemente, a miña película favorita do ano. Un relato maduro e complexo no que non hai saídas fáciles. Quizais só a marabillosa The Holdovers (o regreso de Alexander Payne, que aquí chegará o 3 de xaneiro) tivo en 2023 personaxes tan sólidos e memorables.
2. Hundreds of Beavers (Mike Cheslik). A película máis experimental en anos? Slapstick clásico, Looney Tunes e lóxica de videoxogo nunha comedia muda en branco e negro que foi a miña favorita de Sitges.
3. Cunk on Earth (Charlie Brooker). A comedia televisiva seguiu sendo moi forte en 2023 con nova tempada de I Think You Should Leave e nova serie de Aunty Donna (Aunty Donna’s Coffee Café). De todas as novidades, o acontecemento para min foi o novo da serie Cunk on…, unha parodia dos documentais da BBC na que Diane Morgan interpreta a Philomena Cunk, unha idiota que é puro espírito dos nosos tempos. A súa estrea en Netflix permitiu que moita xente descubra a Cunk e se atragante de tanto rir.
4. Storyteller (Daniel Benmergui). Quizais, o meu xogo do ano: un quebracabezas narrativo no que temos que manipular estruturas clásicas e arquetipos para formar historias que é, ademais, un excelente xogo cómico.
5. Tres formas alternativas de xogar: Playdate, Evercade e PSVR2. Playdate é unha pequena consola lo-fi cunha pantalla en branco e negro e unha panca como control, cun catálogo de xogos experimental, imaxinativo e accesible que se elixiu a man. Evercade é unha portátil dedicada ao videoxogo retro, cunha curadoría estupenda que combina preservación e goce. PSVR2 é unha máquina de realidade virtual en alta definición coa que puiden perderme en Moss: Book II, Humanity, Synth Riders, Resident Evil Village ou Resident Evil 4. Xuntas, estas plataformas demostran que se pode ser feliz co videoxogo, aínda que o mainstream e o seu sobredesenvolvemento nos esgoten.
6. Saben aquell (David Trueba). Se o biopic é difícil, o biopic de cómicos e humoristas é case imposible. Saben aquell únese á lista de pequenos milagres como Man on the Moon, Stan & Ollie e Lenny que conseguen sacalo adiante. A miña película española favorita do ano, e en moitos anos.
7. As reestreas en salas. Este ano puiden ver por primeira vez en pantalla grande After Hours, a miña favorita de Scorsese, e Historia de un vecindario, que foi, ademais, a primeira vez que puiden ver no cine ao meu director favorito, Yasujirô Ozu. Máis reestreas así, por favor.
8. The Makanai. Hirokazu Kore-eda tivo un ano de luxo: antes de estrear a fantástica Monster, empezou o ano cunha serie adorable, amable e hipnótica que provoca ganas de mudarse ao Kyoto contemporáneo.
9. Las tempestálidas. A última novela de Georgi Gospodinov traduciuse cun nome estraño que esconde o seu concepto central, uns “cronorrefuxios” que se expanden como unha pandemia por unha Europa vella obsesionada con volver ao pasado. A miña novidade literaria do ano.
10. O excelente ano, unha vez máis, que tivo a animación. A europea brillou con En nombre de la tierra, Robot Dreams e Mars Express, o entretemento americano deixounos caramelos como Teenage Mutant Ninja Turtles: Mutant Mayhem e en series puidemos ver, por fin!, a adaptación a anime de Pluto, de Naoki Urasawa, un proxecto longamente esperado que estivo á altura do seu potencial.

Nacho Ozores

Aquí as miñas recomendacións de proxectos culturais que descubrín este 2023 e que me fixeron moito ben. Que viva o cine, a arte, a cultura e os que a fan posible!

Unha película: El sol del futuro, de Nanni Moretti, pola súa sinxeleza, humor, liberdade creativa e polas necesarias verdades que solta. Non pensei que fose ser unha peli tan curativa, pero esa secuencia do protagonista virando e virando coa música de Battiato rodeado do seu equipo… aiiis, pilloume desprevido e un par de bágoas sorprenderon á miña MEIXELA.

Outra película (por que non?): Las ocho montañas, de Felix Van Groeningen e Charlotte Vandermeersch. Uff, esta tamén soubo tocar a tecla. Polo ben que mostra o paso do tempo na relación de amizade entre dous nenos que crecen e ao longo dos anos, a vida convérteos en homes que teñen que lidar cos conflitos da súa contorna que, aos poucos, os reconectan de novo con eles mesmos.

Un libro: Buda Blues, do colombiano Mario Mendoza. É do 2010, pero topeime con el hai uns meses e atrapoume o que conta e a forma na que está escrito, a través de 3 cartas entre dous amigos que hai tempo que non se ven. Tremenda viaxe! Grazas a quen mo recomendou por descubrirme a este autor, só direi: “Parce, que chimba de libro.”

Outro libro (He he): El hombre duplicado, de José Saramago. Esa escapada a Lisboa que fixen cos meus pais no verán deume moitas cousas boas, entre elas volver namorar da lectura deste home. Levaba anos con ganas de ler este libro despois de saber da súa existencia grazas á película de Denis Villeneuve, Enemy. Devoreino. Marabilloume a súa narrativa, o libre que é. Percíbese o ben que o está pasando Saramago mentres escribe e non quero esquecerme da importancia que iso ten ou debería ter. (Por certo, despois de lelo volvín ver a película de Villeneuve e anos despois por fin a comprendín, agora gústame máis).

Unha serie: How to with John Wilson, de John Wilson, por suposto. Non sei como non a vin antes, pero que marabilla, unha xoia documental que che fai adorar o seu creador e querer abrazalo.

Un creador de contido online: O youtuber Atherion, polas súas reflexións e por lembrar que fai falta moi pouco para poder transmitir moito.

Un grupo: Los Hermanos Gutiérrez. Levo anos escoitándoos, pero neste 2023 esas guitarras xeraron moita calma.

E… veña, outra peli, que non se diga: Sundown, do mexicano Michel Franco. A pesar da dureza narrativa á que nos ten afeitos, buscando sempre a esencia de cada secuencia, enmarcando o tempo con planos fixos que che teñen en tensión sabendo que algo vai pasar, é capaz de contrastalo coa beleza do que está a mostrar. Foi unha película que me resoou moito, que me reafirmou na maneira de facer cine e que me tivo semanas dándolle voltas á maneira de entender a vida, a morte e a relación coas persoas que nos rodean.

Si, creo que é un bo resumo de gustos deste ano. Oxalá tamén vos toquen tanto como a min, gozádeos!

Víctor Paz

Destaques do 2023 (con enlace a algunha crítica)

En 2023 Lois Patiño estendeu as posibilidades do que entendemos por cinema con Samsara, unha indagación formal e espiritual na que nos convida a pechar os ollos para reaprender a ver. Cerrar los ojos é o título literal do último de Víctor Erice, destacada reflexión sobre a (des)memoria. De desenterrar episodios históricos silenciados con rigor sabe algo Martin Scorsese. Killers of the Flower Moon restitúe xustiza para a nación nativoamericana Osage, como o fai Wang Bing para os represaliados da Revolución Cultural en Man in Black, na que substitúe o habitual ton observacional polo performático con resultados sorprendentes. Alexander Payne, na moi divertida The Holdovers, tamén mira ao curso de 1970-1971 nunha fita que semella con todo atemporal, máis interesada en indagar nas diferencias de clase aínda hoxe presentes —ou mesmo máis acentuadas— no seu país que en volver atrás a mirada sobre ese ano concreto. Nun ton máis lúdico, entre os veteranos destaca ademais Christian Petzold con Roter Himmel, unha deliciosa comedia romántica como poucas se ven.

Entre as xeracións máis novas, asistimos este ano á consagración de dúas cineastas esenciais no cinema contemporáneo: Justine Triet e Alice Rohrwacher entregan con Anatomie d’une chute e La Chimera, respectivamente, as súas mellores obras (mestras). Pechando con dous clásicos quizais non tan coñecidos, quedei abraiado con todo en xeral, pero en particular coa cor de Yoru no kawa (Yoshimura Kôzaburô, 1956), para min á altura dos traballos de Jack Cardiff con The Archers. Un deles, Michael Powell, está de 100º aniversario e o BFI está a organizar unha completa homenaxe con exposición, publicación e novas restauracións. The Edge of the World (1937) non é unha delas, pero eu tiven igualmente a oportunidade de descubrila este ano nunha copia en 35 mm do arquivo británico. Como Powell recolle certa tradición do cinema silente e o converte nalgo modernísimo, que aínda hoxe quita o alento, é de aplaudir.

Jorge Pérez

1. All The Beauty And The Bloodshed (Laura Poitras, 2022)
2. No Bears (Jafar Panahi, 2022)
3. Infinity Pool (Brandon Cronenberg, 2023)
4. The Banshees Of Inisherin (Martin Mcdonagh, 2022)
5. Babylon (Damien Chazelle, 2022)
6. Decision To Leave (Park Chan-Wook, 2022)
7. Fumer Fair Tousser (Quentin Dupieux, 2022)
8. Air (Ben Affleck, 2023)
9. Mission Impossible. Dead Reckoning Part I. (Christopher Mcquarrie, 2023)
10. Guardians Of The Galaxy Vol. III (James Gunn, 2023)

TV: 

South Park. Joining The Panderverse (Trey Parker & Matt Stone, 2023)

Robodoc: The Creation of Robocop (Eastwood Allen & Chris Griffiths, 2023)

Killing It (Dan Goor & Luke Del Tredici)

Jury Duty (Gene Stupnitsky & Lee Eisenberg, 2023)

Paul T. Goldman (Jason Woliner), 2023

The Curse (Nathan Fielder & Benny Safdie, 2023) 

Un ano marcado por un mundo profundamente polarizado tróuxonos algunhas obras que tamén extremaron en exceso as opinións: cintas arriscadas sen termo medio como Babylon, Beau is Afraid, Infinity Pool (cine sobre clase que deixa á altura do betún o horrible e snob cine de Ruben Östlund) ou a última e descacharrante tolemia de Quentin Dupieux que dinamita nin máis nin menos que un cine de superheroes en franca decadencia. No outro extremo do espectro atopamos películas tan redondas e equilibradas como Air, The Banshees of Inisherin e, sobre todo, a perfección narrativa e hemorraxia creativa dun Park Chan-wook en estado de graza.

A tempada tróuxonos tamén un excelente e reflexivo Wes Anderson, as dionisíacas Sisu, Renfield e as magníficas obras de madurez de veteranos como Paul Schrader e Trey Parker. E non podo esquecer as obras que máis me emocionaron este ano: o extraordinario documental All the Beauty and the Bloodshed, que a través da epidemia da adicción aos opiáceos radiografía a escena underground dos 80 en Nova York, e a confirmación de James Gunn como o maior autor pop da actualidade nunha Guardians of the Galaxy: Vol III soberbia.

Front runners:

Beef (Lee Sung Jin, 2023), Beau is Afraid (Ari Aster, 2023), Renfield (Chris Mckay, 2023), Sisu (Jalmari Helander, 2023), Dungeons & Dragons: Honor Among Thieves (John Francis Daley e Jonathan Goldstein), Master Gardener (Paul Schrader, 2022), Asteroid City (Wes Anderson, 2023), Spiderman: Across the Spiderverse (Joaquim Dos Santos, Kemp Powers e Justin K. Thompson, 2023).

Marta Pérez Pereiro

Trenque Lauquen (Laura Citarella, 2022) foi o filme co que máis desfrutei este 2023, con enorme diferencia sobre o resto. Non agardaba coincidir con Cahiers du cinema neste xuízo, pero alegroume moito que o escolleran como o mellor do ano. Un guión que te leva por camiños inesperados polos que hai que deixarse ir, aínda que podas soltarte da man das Lauras guionistas, Citarella e Paredes, para explorar por onde queiras o seu mundo. 

Se a miña favorita absoluta foi aclamada pola crítica, non pode dicirse exactamente o mesmo de O corno (Jaione Camborda, 2023) que gañou en San Sebastián e despois foi esquecida en todos os premios do ámbito español (xa sei que os premios non son exactamente crítica, pero para o caso). Non nos importa, porque O corno é un filme magnético, no que Camborda confirma a transición do foco do cinema galego da paisaxe aos corpos, que a cámara retrata cunha intimidade que case fai apartar con pudor a mirada.

Dubido, a partir de agora, na orde na que poño os filmes, así que este texto non debe entenderse como un podio ou un clickbait das 10 mellores películas do ano. Tamén convén dicir que hai ausencias importantes, porque non puiden ver Anatomía dunha caída, Fallen Leaves, La Quimera ou Aftersun, que seguramente, de telas visto, poderían estar aquí recollidas. 

Pensei da man de Paul B. Preciado con Orlando, mi biografía política (2023) e emocioneime (chorei moitísimo, hai que dicilo) con 20.000 especies de abejas (Estibaliz Urresola, 2023), de novo os corpos no foco, corpos que importan, como diría Judith Butler, e que libran unha batalla esencial para a liberdade nestes anos turbulentos.

Fun vítima dun hype, e levei unha prenda fucsia ao cinema, para ver Barbie (Greta Gerwig, 2023). Xa sabemos que representa todo o máis perverso do capitalismo, que é un feminismo no que empoderarse ten máis que ver con gañar diñeiro que con crear unha sociedade máis xusta, pero nas súas contradicións reside o máis interesante do cinema. E como nos rimos. Hi Barbie!

Por seguir nunha liña technicolor, vin un clásico que tiña pendente, Brigadoon (Vincent Minelli, 1954). Non son moi fan dos musicais porque as interrupcións das cancións e coreografías cánsanme bastante, pero como é todo tan lisérxico neste filme, a entrada da música parece que é consubstancial ao que pasa nela.

Tres thrillers moi distintos entre si que me pareceron especialmente vibrantes son Holy Spider (Ali Abbasi, 2022), How to Blow Up a Pipeline (Daniel Goldhaber, 2022) e Decision to Leave (Park Chan-wook, 2022). Da primeira gustoume sobre todo a escuridade e a protagonista; da segunda, que argumento e modelo de produción recuperan un cinema de guerrilla para enfrontar a emerxencia climática; de Decision to leave, a atmosfera envolvente que só Park Chan-wook pode crear nas súas películas.

Remato con El juicio (Ulises de la Orden, 2023), un documental desolador, que vin en pedazos ao longo dunha semana, incapaz de aguantar os testemuños das persoas que perderan aos seus seres queridos durante a ditadura militar arxentina.

Daniel Ribas

As imagens, em 2023, ficaram marcadas pelo terrível genocídio em curso na Faixa de Gaza. Poderemos nós ultrapassar esse horror? A lista que se segue é uma lista composta por filmes e séries — vistos em festivais, no cinema, na televisão — que marcam o meu tempo, o nosso tempo. São propostas que nos interpelam pelo contínuo fluxo do mundo — um fluxo interminável, que nos conduz à exaustão, ao cansaço. O que fazer quando tudo à nossa volta nos falha?

(Ordem alfabética)

Critical Zone, Ali Ahmadzadeh (2023)

De Humani Corporis Fabrica, Lucien Castaing-Taylor, Véréna Paravel (2022)

El Auge del Humano 3, Eduardo Williams (2023)

Here, Bas Devos (2023)

How to John Wilson S3.E6 – How to Track Your Package, John Wilson (2023)

Mal Viver, João Canijo (2023)

Retratos Fantasma, Kleber Mendonça Filho (2023)

Saint Omer, Alice Diop (2022)

Showing Up, Kelly Reichardt (2022)

Sucession S4.E3 – Connor’s Wedding, Mark Mylod, Jesse Armstrong (2023)

Brais Romero

Outro ano máis, enfróntome a esta lista sen saber exactamente que poñer nela. Así que lánzome directamente ao folio en branco sen intención de revisar o texto, agás a lóxica revisión ortográfica.

Intento tirar de memoria títulos da miña cabeza e penso en series como We Own This City, Succession ou Jury Duty, filmes como My Own Private Idaho ou videoxogos como Disco Elysium – The Final Cut. Son consciente de que o que cito son obras con pouca actualidade, mais isto responde a unha firme intención de fuxir do hype tan propulsado polas redes sociais e tamén a crítica. Se un filme é realmente unha obra mestra, pode agardar uns meses a que a vexa. Quizais non é o argumento máis lóxico para alguén que se dedica a este sector, mais é o que me reconectou con esa sensación ao ver cinema á que lle chamamos pracer.

Quero rematar este pequeno repaso ao meu 2023 destacando non algo audiovisual, senón algo escrito. É o Diario de dúas casas de María Villamarín. Collín o libro nunha viaxe de tren de volta a Galicia e, en menos da metade da viaxe, xa o devorara. Un diario que recolle as contradicións que temos co noso fogar cando deixamos de vivir nel pero que, á vez, non deixa de transmitir esa sensación de calor que se sinte cando se está preto da lareira da casa.

Manel Sá

Trenque Lauquen, Partes 1 e 2 (Laura Citarella). Laura Citarella faz um filme simultaneamente leve e profundo. A imprevisibilidade narrativa e o ritmo dramatúrgico levam-nos pela mão. Um filme feliz por ser filme.

Full Circle (Steven Soderbergh). Experimental e mainstream, uma série americana com classes sociais! Dos clássicos, só o Soderbergh faz televisão tão boa sem que se sinta nenhum luto pelo cinema.   

Pass ton bac d’abord (Maurice Pialat). Estava indeciso entre este e o A nos amours, mas a beleza fulgurante da Sandrinne Bonnaire e a intensidade daqueles dois famosos improvisos, fazem-me esquecer o resto do filme. Pass ton bac d’abord filme livre, exemplo máximo do raccord emocional do Pialat. 

Dar Ghorbat (Sohrab Shahid Saless). A maior revelação do ano para mim, a descoberta de um realizador maior.

Je, Tu, Il, Elle (Chantal Akerman). Um filme de uma liberdade e uma coragem invejável.

Morte de uma Cidade (João Rosas). Um documentário que é tanto sobre o que está diante da camera como sobre uma auto-descoberta do realizador. Um filme acima de tudo à cerca do outro e a descoberta da empatia.

Chibusa yo eien nare (Kinuyo Tanaka). Um melodrama com um coração enorme como já não se faz. 

Cerrar los Ojos (Victor Erice). Não é um belíssimo filme e a montagem em esteróides não ajuda, mas é uma voz com poesia que já fazia falta.

Saint Omer (Alice Diop). Um daqueles filmes de porta entreaberta que nos deixa imaginar.

El cine 5 (Elisa Cepedal). O cinema como artesanato, a montagem como questionamento da imagem.

Jesús Silva Vilas

– No 2023 tiven a oportunidade de saldar contas con varios títulos pendentes do ano pasado, que se converteron inmediatamente nalgunhas das experiencias cinematográficas máis memorables dos últimos tempos. Falo de auténticos monumentos como Pacifiction (Albert Serra, 2022), Saint Omer (Alice Diop, 2022) ou Godland (Hlynur Pálmason, 2022).

– A pesar das múltiples ausencias, a inabarcable produción deste ano revelouse como unha das colleitas máis sólidas que recordo. Sen orde específica, algúns títulos que me conmoveron e sacudiron profundamente: Anatomía dunha caída (Justine Triet, 2023), La Bête (Bertrand Bonello, 2023), Evil Does Not Exist (Ryûsuke Hamaguchi, 2023), La Chimera (Alice Rohrwacher, 2023), Fallen Leaves (Aki Kaurismäki, 2023), Poor Things (Yorgos Lanthimos, 2023), Passages (Ira Sachs, 2023), The Teacher’s Lounge (Iker Catak, 2023), 20.000 especies de abejas (Estibaliz Urresola, 2023)… Recoñezo que non acabei de conectar con Afire (Christian Petzold, 2023), pero dende entón os Wallners pasaron a formar parte da banda sonora deste ano.

– O cinema galego merece unha mención especial nun ano histórico: o éxito sen precedentes de O corno (Jaione Camborda, 2023), a viaxe radical de Samsara (Lois Patiño, 2023) ou a rabia transformadora de Matria (Álvaro Gago, 2023) son tres fitos polos que estar verdadeiramente agradecidos.

– Foi un pracer gozar de títulos como Saute ma ville (1968), Je, tu, il, elle (1974) ou News from home (1976) na pantalla grande, grazas ao ciclo de Chantal Akerman organizado por NUMAX en colaboración con Filmin, así como descubrir catro das súas curtametraxes inéditas proxectadas este ano no Festival Play-Doc.

– En canto aos novos espazos descubertos neste 2023, un par de experiencias a destacar: a proxección de O río do ouro (Paulo Rocha, 1998) na Filmoteca de Valencia, onde dedicaron unha retrospectiva ao cineasta portugués; gozar de Bellísima (Luchino Visconti, 1951), e da presenza inmortal de Anna Magnani, na Piazza Maggiore de Boloña na miña primeira visita a Il Cinema Ritrovato, ou as calorosas noites de verán no teatro ao aire libe de Palić…

– Só podo sentirme profundamente agradecido por ter o privilexio de presentar ante o público de Outes curtametraxes indispensables que abordan problemas do noso tempo e a nosa relación co medio como Squid Fleet (Will N. Miller, Ed Ou, 2023), Haulout (Maxim Arbugaev, Evgenia Arbugaeva, 2022), L’effort des hommes (Jean-Gabriel Périot, 2022) ou Aralkum (Mila Zhluktenko, Daniel Asadi Faezi, 2022), como parte da programación da Mostra Mares da Fin do Mundo.

– Participar como Xurado da Crítica na última edición de Novos Cinemas foi sen dúbida a mellor forma de despedir o ano. Entre toda a estimulante e comprometida selección, debo salientar dous filmes que me golpearon como auténticas revelacións: An Evening Song (Graham Swon, 2023) e The Wild Duck (Nadja Ericsson, 2023), pola súa forma de expandir a linguaxe e os xéneros, bebendo do literario para sublimar o cinematográfico.

– O podcast volveu ser o formato que ocupou a maior parte das miñas horas de vixilia “non produtivas”. Entre todos os que sigo con devoción, gustaríame recomendar algúns “recunchos terapéuticos” como Las hijas de Felipe, Quieto todo el mundo, os demasiado escasos episodios de La mirada encendida ou o inestimable traballo de Karina Longworth en You Must Remember This.

– Con moita diferencia, os dous discos que máis soaron no meu Spotify durante os últimos 12 meses foron Cabalgata, de Ataque Escampe, e Cracker Island, de Gorillaz.

– Non podo rematar sen mencionar a breve entrevista que mantiven con Béla Tarr durante os European Film Awards, ante quen só puiden balbucir e encollerme con reverencia, coma enfrontado á mirada insondable dunha balea xigante.

Víctor Soho

O ano a nivel cinematográfico comezaba cunha tristeza persoal, unha verdade coa que partía e que sabía que só me quedaba aceptar dende a resignación. Este ano non había nova entrega do Avatar de James Cameron. Desolador. Tamén partía cunha alegría: só queda un ano para ter Avatar 3 (porque Deus aperta, pero non afoga). Esa era a base sobre a que cimentaría o meu 2023 artístico, todo o demais foron sorpresas a maiores. Quería recomendar un pouco de todo, que logo quedo con ganas de ter falado de videoxogos ou de música ou de calquera cousa. Como o que me mola disto é descubrir cousas novas, vou falar dun par de novidades que, ata onde eu sei, non moita xente coñece, coa esperanza de espertar curiosidade e reivindicar pequenas cousas que me fixeron sentir vivo e apaixonado de novo, no período bastante apático que me tocou vivir estes doce meses coñecidos como 2023 (en fin, a vida, como cansa nunha mala época). Non son favoritas per se, senón máis ben un greatest hits de obras que considero altamente basadas, extremas, cun potencial político evidente e que moveron as emocións polas que sigo interesado pola arte pese a todo.

He Thought He Died (Isiah Medina, 2023) / Longametraxe

Hai uns meses lin o famoso artigo de Hari Kunzru en The Guardian sobre o artista Damien Hirst. Nel escribe: “Isto xa non é arte que exista nun mercado, ou que vaia sobre o mercado. Isto é arte que é mercado, unha serie de xestos que só, ou principalmente, existen para capturar e presentar un valor financeiro”. O artigo está escrito hai unha década, esta tendencia viuse especialmente intensificada hai uns anos cos NFTs, cuxa caída en desgracia é máis que sonora en 2023, pero non por iso para a motivación ontolóxica do capital para que isto exista así: a fechitización da mercancía. Remontándome máis atrás, a inicios dos meus estudos de cinema, lémbrome falar a miúdo co meu compañeiro de piso do concepto “museo mausoleo”, a idea do museo como cemiterio da creación artística, onde van morrer as pezas que perderon o seu valor disruptivo e que son almacenadas ou, con sorte, expostas nunha infinita colección asimilada polas socialdemocracias do mundo enteiro. A última obra de Medina é un filme de atracos, sobre un artista que pretende roubar a súa propia obra dun museo, mentres unhe directore de cinema está facendo unha serie de gravacións para o seu seguinte proxecto. En realidade, trátase dunha obra de resistencia, dun grupo de artistas intentando sobrevivir á asimilación institucional das democracias burguesas, ó mesmo tempo que se ven afogados polos procesos de especulación do mercado da arte. Moites artistas choromicas da pequena burguesía das capitais falan da súa situación precaria para facer arte, pero Medina non tende a victimismos, senón a unha posición de loita. Non fala de precariedade, senón de proletariado. Sobre todo, non se contenta con ser exhibido, esixe os medios de produción e distribución do seu traballo. Como as grandes historias de atracos, parece unha misión imposible, pero aí están esas narracións para demostrarnos unha e outra vez como romper as aparencias do imposible. Sempre é unha alegría ver a Medina loitando e resistindo polas cousas que pagan a pena.

The Whaler (Home Is Where, 2023) / Disco

Vivo obsesionado co século XXI, case tanto como vivo obsesionado co terrorismo. Non é sorprendente que, polo tanto, unha parte do meu cerebro estea reservado para o 11S. Mentres o cinema popular despois dese período tentou reproducir a paranoia, o terror, a sociedade de control e a dixitalización armamentística, a meirande parte da música presentouse ou ignorándoo nun hedonismo desenfreado pre-crise do 2008 ou, pola contra, cunha tristeza e melancolía solemnes demasiado reverenciais cos Estados Unidos de América. The Whaler é das obras máis post-11S, non tanto por ser posterior ó conflito, senón, xustamente, por non poder superalo. A media hora que dura o disco presenta un bucle temporal onde cada día volve ser o 11S, a sociedade é incapaz de avanzar e tódolos días repítese unha e outra vez o horror. Non hai solemnidade, é puro punk, unha angustia adolescente irascible e decepcionada, pouco virtuosa, malamente articulada sobre unha situación normalizadamente insoportable. Un non se afai á dor facéndoa desaparecer, senón aprendendo a convivir con ela. Non hai resiliencia, non se supera o trauma, só deixa de comentarse. Nun momento chegan a dicir “Deus está no / Ceo / onde está / a salvo de nós”. Unha letra moi tryhard, sen dúbida. Paréceme dificilmente asumible que alguén poida pensar algo tan terrible da nosa especie, unha simpleza misántropa tan enfermiza. Esa pose edgy, máis que crearme rexeitamento, xérame unha enorme sensación de simpatía, porque tamén eu digo cousas que non penso cando son incapaz de articular o que sinto. Podo entender o que supón vivir tódolos días no 11S, tampouco sei articulalo. Gústame que a obra se explique mellor cando é incapaz de explicarse, cando resulta máis excesiva e infantil e non pode asumir os problemas para falalos con calma. Nesa abertura existe todo o poder incomunicador da angustia.

TRAUMAKT~4.SEXE (communistsister, queenjazz, DOMINOCLUB, 2023) / Videoxogo

A xente que grava sexo no cinema faino como se fose cura. Se é Hollywood, porque é incapaz de mostralo, tendo un pudor ultraconservador ridículo; no cinema europeo, porque tende a ser violento case como castigo (en gran parte por misoxinia, en outra pola súa incapacidade de pensar o sexo doutra forma que non sexa en negativo). Traumakt-4.Sexe está máis preto do segundo, xa que continúa a narrativa cristiá do demo que posúe a unha muller para levala ó territorio hipersexual do satanismo, pero a relación semella máis complexa neste caso. O sexo está problematizado, non necesariamente castigado, a súa mirada é porno-obsesiva na creación de fantasías sexuais, misóxina, pervertida e cousificadora; pero, cando ten a posibilidade de non selo, cando a fantasía rompe o xogo e as estruturas que o cimentan, esa fantasía ten unha capacidade liberadora, un poder disruptivo contra as miradas conservadoras que comentaba ó inicio. O traballo sexual está exposto como traballo, politízao sen branquealo, sen caer en putofobias que criminalicen as traballadoras sexuais. Todo o creepy que pode chegar a ser a súa perversión, tamén pode atopar tendencias liberadoras. O xogo co espectador é violento, a tendencia a incomodar, tanto moral como na propia sensación de xogo. O seu deseño de niveis e o movemento do personaxe son grotescos e ortopédicos, a súa imaxe feísta e pobre, e o seu son irritante e esgotador. Un séntese retado a entrar neses ciclos destrutivos da perversión, porque dentro do desagradable e sucio acollemos distancia suficiente para analizar por que ese rexeitamento existe, onde o creamos e canto de valioso ou conservador é mantelo. Na meirande parte de obras que buscan este impacto atópome, polo xeral, aburrido, porque a provocación ten as súas propias tendencias e modas e continualas resulta, xustamente, pouco provocador. Neste caso, o xogo porno-obsesivo satánico dixital de bucles sexuais e violentos conseguiu que as imaxes da perversión ficaran comigo dunha maneira máis profunda.

Una mujer y la guerra (Yoko Kondo, 2012, 2023 en castelán) / Cómic

Gran parte da procura polo impacto no cinema e no cómic veñen dun esforzo pola violencia na imaxe (no mellor dos casos, un gore moi divertido, no peor é sensacionalismo vestido de cultura). Atopo estas formas, polo xeral, pouco estimulantes a calquera nivel, ademais de politicamente inanes. No caso de Una mujer y la guerra, a violencia non vén da imaxe, senón dunha inversión da cuestión do pracer. Unha muller é incapaz de sentir excitación, salvo se é pola guerra, pola súa destrución, polo seu lume, polo seu horror e pola súa fame. A perversión non está tanto nunha libido excesiva, senón nun cuestionamento do que entendemos por desexo aplicado ó máis indesexable posible. Non é que exista un punto liminar, fronteirizo, entre o pracer e a dor, senón que a dor vólvese única causa de pracer. Nesta perturbación dos sistemas eróticos, a obra preséntase como un obxecto moi fascinante e límite para pensar o traballo sexual, a misoxinia, a guerra e a identidade cultural xaponesa.

Espacio negativo (B.R. Yeager, 2020, 2023 en castelán) / Libro

Gústame moito de We’re All Going to the World’s Fair, o debut de Jane Schoenbrum de 2021, como inverte o tópico de que Internet é unha sobreestimulación hiperactiva cando, na miña experiencia, esa sobreestimulación é profundamente anestesiante. Teño pasado tanto tempo en TikTok que o meu corpo atópase canso, levántome levemente mareado e con dor de cabeza. Ese scroll infinito pode sentirse unha experiencia de intensidade frenética, pero no fondo é estar atente a un punto fixo, sentado, durante horas, consumindo contido ata a extenuación, nun proceso semellante á hipnose. Estar online é marabilloso, estar cronicamente online pode chegar a neutralizarte como persoa. Con todo, nunca chegará a acabar tanto contigo e coa túa forza de vivir como o sistema educativo, nin como o traballo, nin como non ter traballo, nin como sacar malas notas e que os porcos do sistema educativo coñecides como “profes” digan que non vales nada. Espacio negativo recolle o tópico da fascinación polo humano idealizado preto do sobrenatural, a persoa que pode abrirte a entrada a un mundo máis intenso que o que coñecemos, pero articulado dende un retrato da apatía, do proletariado xuvenil, das percepcións alteradas das drogas e de todas as formas de violencia que se exercen cando vives na periferia (un extrarradio que é, ó mesmo tempo, urbano e social). Ese malditismo decimonónico, do fumador de opio e a fascinación pola perversión sexual, atopa un aliado natural nas formas de horror cósmico de alteración perceptiva por novos descubrimentos ou sustancias aditivas. Moi preto de Fisher no hedonismo depresivo e o traballo sobre o raro como elemento disruptor da realidade, moi preto de Korine no retrato da exclusión e a fascinación cultural que pode crearse sobre ela. Non lembro quen está editando a colección de Caja Negra que contén este libro, pero considero a esa xente os meus San Pablos particulares. Nada malo lin aí.

A morte de Unabomber (Theodore Kaczynski, 2023) / Suceso histórico

Un conservador reaccionario, anticapitalista de dereitas, absolutamente desprezable por cousas alleas a polas que foi xulgado. Tamén un home moi romantizable. Descansa en paz, camarada, unha mágoa que foras xulgado por terrorista e non por homófobo.

Deixo tamén unha lista de dez obras cinematográficas producidas no 2023 e que son pouco coñecidas, confiando en que anime alguén a velas. O resultado acabou así: 

Île de beauté (Ange Leccia, Dominique Gonzalez-Foerster, 1996) 

Don’t Look Up (Hideo Nakata, 1996) 

Memory of Seaside (Mikio Yamazaki, 1982) 

Turtle Vision (Hisayasu Satô, 1991) 

Le Horla (Jean-Daniel Pollet, 1966) 

The Big Road (Sun Yu, 1935) 

Street Angel (Muzhi Yuan, 1937) 

The Enchanting Shadow (Li Han-Hsiang, 1960) 

Massage the History (Cameron Jamie, 2009) 

Human Being (Ibrahim Shaddad, 1994) 

A ver que garda o 2024.

Eu confío en que serei máis feliz, confío en que Avatar 3 sairá a finais de ano, Doctor Who volveu máis chad que nunca e confío na destrución absoluta do PSOE. Nisto último un pouco menos, pero sería o que máis feliz me faría por moito.

Cibrán Tenreiro

Kuolleet Lehdet (Aki Kaurismäki, 2023)

No me gusta conducir (Borja Cobeaga, 2022)

Barbie (Greta Gerwig, 2023)

The Master Gardener (Paul Schrader, 2023)

Il sol dell’avvenire (Nanni Moretti, 2023)

News From Home (Chantal Akerman, 1976)

Assault on Precinct 13 (John Carpenter, 1976)

Bound (Lilly e Lana Wachowski, 1996)

Fogo fatuo (Joao Pedro Rodrigues, 2023)

Minhameninha (Helena González Rubianes, 2022)

Cada ano é un pouco distinto, pero a miña vida tampouco cambia moito: para min o máis importante da cultura é que crea unha sensación de acompañamento (e, polo tanto, acompaña). As películas (e os libros, e as cancións, e o resto) fanme sentir que non estou só, ás veces porque falan daquelas cousas que sinto (e que ás veces non sabía que sentía) e outras veces porque as comparto con xente á que quero. Gustaríame escribir algo menos evidente e máis revelador, pero é que non hai máis (nin menos), así que simplemente quero facer un pequeno apunte das cousas que máis me acompañaron este ano.

Este ano sacamos o carné Marta, Meri e máis eu, e probablemente pase un tempo mesturando ese recordo co de ver a serie No me gusta conducir. Como pasei tempo pensando en vehículos e velocidade, gustáronme tamén moito Nan Fang Che Zhan De Ju Hui e Speed Racer. Das Wachowski tamén vin Bound (1996), ao fío da escoita das últimas tempadas do podcast You Must Remember This, que conduce Karina Longworth e que é para min un exemplo estupendo de como pensar e contar o cinema: a partes máis ou menos iguais desde o persoal, o político, o artístico e o económico.

E pensando precisamente na parte económica, este ano houbo varias películas acontecemento que me encantou ver no cine, como Barbie, Killers of the Flower Moon ou Indiana Jones and the Dial of Destiny. Oppenheimer non me gustou e faltoume ver The Eras Tour porque non me relaciono con suficientes swifties. Pero hai acontecementos máis pequenos que foron grandes para min como Il sol dell’avvenire, O corno, The Master Gardener, Fogo fatuo, Decision to Leave, TAR ou Tenéis que venir a verla e reposicións que vin en Numax como News from Home ou Assault on Precinct 13. E hai acontecementos aínda máis pequenos que son aínda máis grandes para min. Cóntovos tres: un é ver cada vez máis cine na facultade na que traballo (dous momentos fermosos: Buena Vista Social Club no Club de Cine Facom e Minhameninha no Facom Fest), outro é ter comido un pannetone riquísimo (e un menos rico) vendo La Mesías e o definitivo é o karaoke cinéfilo do Cineclube de Compostela: non hai sensación de acompañamento máis poderosa que a de cantar con outra xente, e alégrame tamén ter rematado o ano revivindo esa sensación ao ver a preciosa escena de karaoke de Fallen Leaves.

Iván Villarmea

2023 foi o ano no que vin menos filmes de toda a miña vida adulta. Non foi cousa dunha pandemia nin de ter moito choio, foi simplemente a vida: tiven un fillo, polo que apreciei moito a discusión sobre a imposibilidade de conciliar o tempo para criar e para crear que está na cerna de Anatomie d’une chute (Justine Triet, 2023). Vin ese filme coa miña parella, nun prodixio de organización familiar no día en que o noso fillo fixo dez meses. Dende que naceu, eu deixei de ver filmes na casa, agás por traballo, e apenas conseguín ir algunha vez ao mes á sala de cinema. Non vin o que quixen: nin Barbenheimer, nin O corno (Jaione Camborda, 2023), nin The Killer (David Fincher, 2023), nin Retratos fantasmas (Kleber Mendonça Filho, 2023). Vin o que puiden, e aínda tiven bastante sorte, porque adorei o virtuosismo narrativo co que Killers of the Flower Moon (Martin Scorsese, 2023) e Trenque Lauquen (Laura Citarella, 2022) transforman a historia local en mitoloxía universal. Gostei moito do optimismo inesperado de Master Gardener (Paul Shrader, 2022), da elegancia burlona e brumosa de The Eternal Daughter (Joana Hogg, 2022), dese plano fixo de quince minutos onde pasa de todo en R. M. N. (Cristian Mungiu, 2022) e tamén dese plácido segmento filmado en Marina Rincón onde aparentemente non pasa nada en Cerrar los ojos (Víctor Erice, 2023), mais se tivese que salientar un único filme entre os poucos que vin este ano sería probabelmente La imatge permanent (Laura Ferrés, 2023) pola súa valentía radical para tratar cuestións de representación e de clase mediante un insólito traballo de dirección de actrices: o seu prólogo, sen ir máis lonxe, enterra toda unha tradición esgotada de representación da memoria e do pasado para abrir un novo vieiro crítico, subxectivo, lúcido e desafiante que está aínda por explorar.