CHEMA PRADO: “O ÉXITO DA FILMOTECA FOI O RESULTADO DO TRABALLO DUN EQUIPO AO QUE EU TIVEN A SORTE DE PERTENCER“

chema_prado

Apenas trinta minutos antes da Carta Branca que o Festival Curtocircuíto lle encomendou a Chema Prado (Rábade, 1952) os amigos de NUMAX cédenme o espazo do laboratorio audiovisual para falar co que estivo ao fronte da Filmoteca Española casi 30 anos. Ao pouco de comezar, o ritmo acelerado das súas palabras, coma se non quixera deixar nada sen dicir, dan boa conta de que ante min non está unha das persoas máis reputadas do panorama audiovisual español senon unha verdadeira enciclopedia.

Quería comezar preguntando sobre o desmantelamento das filmotecas ao que nos están a someter.

É un drama todo. As cousas empeoraron especialmente a partir do período da crise, polo 2009. Nese momento non había un recorte tan forte, o recorte foi nesta última lexislatura onde nos meteron un corte brutal. Deixamos de facer unha serie de actividades que facíamos todos os anos desde o 1989. Os seminarios-obradoiro que coordinaba Alfonso Del Amo e que eran realmente moi útilmes porque convocaban a todas os arquivos de carácter rexional, autonómico ou municipal, como é o caso de Zaragoza. Convidaba tamén aos colegas portugueses, ás televisións… E estes obradoiros, non lembro en que ano, decidimos descentralizalos, que non fosen sempre en Madrid; de feito o primeiro que se fixo foi en A Coruña, no CGAI. O de Madrid era polo tema da infraestructura. Como eran seminarios técnicos, non de programación senon de conservación, o que faciamos era unificar o discurso de todos, manternos informados para non cometer cousas raras de intentar restaurar algo que non se podía… E sempre funcionaron moi ben. O último foi en 2011 na Filmoteca Vasca. Aí rematouse todo, xa non había recursos para facer isto. As edicións de libros, que sempre foron algo moi importantes porque tivemos promovido investigacións de renome ligadas á nosa tarefa. Hai unha liña que fixemos con Cátedra que é de profesionais do cinema español, que o primeiro foi Directores de Fotografía, logo Directores de Arte, etc.; desde ese momento xa non se edita nada e hai, polo menos, cinco libros xa rematados, aparcados, que non hai recursos para poñelos ao público. Pero se só fose iso…

As exposicións que faciamos regularmente suspendéronse. O que quedou, é o cinema Doré cunha programación regular nunha situación moi precaria. É un traballo admirable de Catherine Gautier, pero que practicamente quedou sen ninguén. E despois a outra cousa coa que estamos máis contentos é ter concluído o Centro de Conservación e Restauración (C.C.R.) na Cidade da Imaxe. Isto era vital, porque polo menos créanse as condicións para almacenar os negativos do cinema español. A maior parte están aí, loxicamente hai outros que teñen en Cataluña, outra filmoteca coa que colaboramos moito; pero o groso está aquí, xa que a maior parte pertence a Video Mercury, a Enrique Cerezo, e el ten todo despositado aí. E iso funciona dunha forma tamén moi precaria, con moi pouco persoal.

Estes problemas de precariedade quizais veñan do feito de que a Filmoteca non é un ente autónomo.

Todo isto ten que ver coa expectativa que tiñamos de recuperar o estatus do 83-84. Co goberno UCD, a Filmoteca chamábase Nacional pasou a ser Filmoteca Española e convertímonos nun organismo autónomo que nunca se chegou a desenvolver. Había un prazo de seis meses que se alongou… gañou o PSOE as eleccións, entrou Pilar Miró de Directora Xeral de Cinematografía, non existía o ICAA, a que o crea é ela. Ela viña con ideas, rompedora tanto no plan das axudas como na promoción do cinema español e alguén advertíulle que o que ela estaba a pensar precisaba ser, non unha Dirección Xeral, senón un organismo autónomo. Pero alguén tamén a advertiu de que “de ti depende a Filmoteca Española”. Ao igual que a Biblioteca Xeral, todo depende dunha Dirección Xeral; coa diferencia de o que dirixe a Biblioteca Xeral toma as decisións, no noso caso non. Nós somos unha subdirección onde hai un responsable político. E ocorre que no tempo que eu estiven tiven 11 directores, e iso dá unha media de cambio contínuo que non ten ningún sentido.

Pero aínda sendo unha entidade que dependa de outro cargo, ti eras a cara recoñecible da labor feita desde a Filmoteca.

O traballo da Filmoteca é importante entender que é un traballo coletivo; aínda que se me atribúan os méritos a min, realmente son unha peza máis. Houbo unha serie de persoas que cada quen xogou un rol fundamental para facer medrar a filmoteca. E isto ten que estar moi claro: foi o traballo dun equipo do que eu tiven a sorte de formar parte del.

Pero, en resumo, digamos que non son optimista senon cambia o estatus e somos unha parte do ICAA. Evidentemente, o que move a intención de calquera director ou directora xeral que estivera é a industria. É o tema central. O sector, as axudas… E o tempo que adican á Filmoteca é nulo. A Filmoteca é unha cousa que está aí e que mentres funciona “tira millas”. E claro, sempre pensabamos que habería un momento… pero é que as cousas foron empeorando, lonxe de mellorar algo; fomos nunha caída, porque eu non sei a cantidade de veces que terei feito miles de informes a cada Director Xeral da situación precaria de persoal, da económica…

É como se quixesen afogar a cultura nun mar de burocracia inútil.

Non os miran, déixanos aí e pum! A min non sei cantas veces me terán preguntado como é o proceso de xubilación desde hai anos, e a cantidade de informes que terei feito de “No ano nonseique xubilase o xefe de …”, nunca souben o uso que tiveron. Porque íano pedindo todos os directores, todos pedían o mesmo e non servían para nada. O tema é que o que dirixe a institución é un director xeral e eu non teño a decisión, sempre a ten o director ou directora de turno, que decide se o que lle estás a propoñer lle parece ben ou mal. Pero claro, tratas con xente que acaba de entrar e normalmente non vén deste medio [o cinema], o nivel de ignorancia é enorme. É un desatino, porque non falamos a mesma linguaxe; para poder falar con alguén ten que saber que fas, a que te adicas… pero non podes comezar co abecedario a explicar “a a coa b…”.

En fin, os últimos tempos foron moi desafortunados e a situación na que me marchei é de máxima precariedade con respecto ao que teño vivido. E eu comecei en xaneiro de 1976: eramos un gurpo minúsculo pero funcionabamos de outra forma. A Filmoteca era unha sección, era o máis pequeno, pero tivo moito valor Florentino Soria en darlle visibilidade, dunha forma ao mellor equivocada, que é a xente identifique a institución coa exhibición, porque hai unha gran cantidade de xente que identifica unha filmoteca cun lugar onde se amosa cinema, e é unha idea equívoca. Pero claro, se todo o traballo que fas de conservación e restauración, senón lle das visibilidade é coma se non fixeras nada. Ter aí cousas gardadas e que non poidan ser consultadas… A ese nivel estamos contentos que, neste momento, hai aproximadamente 1.200 horas na rede. Este é un traballo que temos que agradecer a RTVE que son os que traballaron, primeiro co NODO e logo con outros materiais, para dixitalizar e que poidesen estar nun servidor capaz de albergar tantas horas.

Noutras entrevistas falabas da fraxilidade do cine…

Si, patrimonialmente falo diso. O tempo corre na nosa contra. Non ten nada que ver preservar, estamos falando do século pasado, de fotoquímico, porque agora está todo o mundo co dixital, con toda a equivocación de crer que con pasar algo a dixital xa está preservado; e o tema é que a emulsión nos diferentes soportes que haxa sobre acetato, triacetato, poliéster ou o que sexa ou hai condicións de control de humidade e temperatura ou desaparece ou dánase. Por iso digo que non é comparable co papel ou a pedra que se conserva durante séculos; pero se creas unhas boas condicións…. hai filmes de comezos de século pasado que se conservan en condicións impecables

Fotograma de Leo es pardo (Iván Zulueta, 1976)

Entre os directores que escolliches vexo que está Iván Zulueta.

A Iván prográmoo porque é alguén co que tiven unha relación moi estreita e foi moi importante para min, non só na disciplina do cinema, senon coma un creativo. Uníanos a paixón pola fotopolaroid a el e a min. El gastouse moitos cartos en cartuchos de Polaroid. Temos compartido moitas xornadas nocturnas larguísimas facendo fotografías. Eu tiven a sorte de que Polaroid, nun momento, patrocinoume e regalábanme o material El e eu chegamos a expór en Santiago na Galería Trinta. Era un man a man: “Iván Zulueta – Chema Prado Polaroid”, organizado pola Xunta.

O caso de Iván é porque sempre me interesou moito o seu traballo gráfico, de deseño, era unha persoa moi especial. Agora, a lista que eu fixen para a Carta Branca, creo que a van a dar agora na proxección, é unha lista que fixen a bote pronto, que me saía da alma escribila. E están autores de referencia para min, como é o caso de Manoel de Oliveira. E aquí, o que se vai a ver, se non me equivoco, é Robert Frank, que é outro referente para min no campo da foto e cinematográfico. Gústanme moitos as súas películas, Cocksucker Blues (1972), que é un traballo que sempre estivo prohibido e que tivo problemas co grupo que non lle deixaban facer máis que unha proxección ao ano [1] e eu tiven a sorte de vela en Rotterdam no 1983 ou así, porque mo presentou Jim Jarmusch. Outra cineasta coa que tiven unha relación moi estreita foi Chantal Akerman, que quitouse a vida hai uns meses, e xustamente a que programei é a súa primeira película, Saute Ma Ville (1968).

A lista é larguísima, dos franceses que puxen de Rivette Le Coup de Burguer (1956), de cineastas portugueses Antonio Reis con Jaime (1974), que é un capo lavoro. Despois está Joâo César Monteiro…

Supoño que entre tanto cine que puideches ver e tantos cineasta que puideches coñecer…

Es que eu coñecín a moitísima xente que puiden convidar. Eu fun un afortunado nisto. Eu entrei de xefe de programación no 76, que eu tiña 23 anos ou 22, e iso é o que me posibilitou achegar a moitos, non só cineastas, xente do mundo da produción, dirección de fotografía… era unha práctica sempre habitual, achegar esta xente para que tivera contacto co público. Aí coñecín desde a Jean Eustache a Margarite Duras… a lista é longuísima. Quero dicir que fun afortunado.

Falaba cun amigo meu que faleceu hai uns anos que me dicía que era inútil escribir sobre cinema se non se podía ver. Non é como agora co dixital que unha película podíase ver en todas as partes… El falábame da crítica activa, que era amosar as películas. Pero eso pódeo facer moi pouca xente, e eu tiven esa sorte.

14608838_1301951503151433_6032996175792853075_o

Fotografía: Curtocircuíto

No seminario The Impossible Cinema, Jonathan Rosenbaum falaba de que a crítica non era dicir que é bo ou que malo, senon abrir camiños ao espectador para que descubra o cinema que lle interesa. Programar é igual?

É que a idea de programar non é exclusivamente o moi bo. Programar ten máis compoñentes. Eu na Filmoteca comecei a propoñerlle á xente facer Cartas Brancas para poder escoller películas que nunca viran e para poñelas, ou se algo lles parecía tremendo para que o puideran amosar. Eu ademais son moi pouco dado ás listas, e moi a miúdo pídenme iso: “dígame vostede as 50 mellores películas…”

Como esta.

Pero esta é diferente, porque non estou dicindo que sexan… Encárganme unha Carta Branca e esto que aquí escollo son cineastas que me parecen que foron referencia para min. Pero non estou a dicir que sexan as mellores películas nin moito menos. A min gústame Raoul Ruiz globalmente pero tería problemas en dicir cal é a mellor. Aparte, en moitas ocasións, son primeiros traballos. Manoel de Oliveira é primeiro traballo, Chantal Akerman é primeiro traballo… Pero se me dan oportunidade de facer outra Carta Branca sairíanme outros sesenta, oitenta. Porque isto é aquí te pillo aquí te mato.

Salvando as distancias, grandísimas, lémbrame a cando a min me preguntan “recoméndame que ver”.

Eu o que non acepto son as dez mellores, porque non sei. Porque non son dez, son máis. E non poido dicir unha e estou deixando ao lado outra que tamén debería estar.

Aínda sabendo que me acabas de dicir que non, se tiveses que escoller unha cousa, experiencia, momento, do teu paso pola Filmoteca, con que quedarías?

É que é moi difícil. Experiencia é toda a que vivín, que tivo moitos momentos fantásticos, e moitos momentos como estes últimos anos que me gustaría non telos vivido.

Por estes últimos anos perdes a fe no cinema?

Estes últimos anos foron terribles. Hai moita creatividade, e hai moita xente facendo cousas novas e moi boas. Non perdo a fe niso: perdoa a fe nas institucións, niso si. Nunca a tiven, para que nos imos enganar. Pero o que vin é que se xunta a fame coas ganas de comer. O da crise dinamitou… foi coma un tsunami que arrasou todo. E logo está que ti podes abordar isto con xente que teña sensibilidade e que, partindo de poucos medios, poña boa voluntade ou te anime, o que non pode ser é a indiferencia.

Todos os políticos falan enseguida do importante que é a cultura, pero o pintoresco é que en campaña eu non oín a ninguén nin mencionar a palabra. Porque podería dicir “existe unha cousa que se chama cultura”, pero é que nin iso. Pero se ti te entrevistas cun dirixente político importante vaiche dicir que é o máis importante; agora, despois é que non existe.

[1] As gravaciones de Robert Frank expoñían á luz momentos previos ás actuacións que o grupo non quería que se fixeran públicas. Por isto, despois dun proceso xudicial, unha sentencia só permitía a Robert Frank exhibir o seu filme catro veces ao ano sempre que el estivera presente na sala.

Comments are closed.