ISLE OF DOGS, de Wes Anderson

Isle of Dogs (2018) móstranos unha historia moito máis crúa na imaxe e no argumento do que é habitual en Wes Anderson, sobre todo se a comparamos coa estética pulcra e de conto da súa primeira película de animación, Fantastic Mr. Fox (2009), na que se atrevía por primeira vez co stop-motion. Isle of Dogs lévanos a unha distopía na que a cidade xaponesa de Megasaki se ve sobrepasada por un brote de gripe canina que ameaza con chegar á epidemia e contaxiar á poboación. Ante esta situación o alcalde Kobayashi decreta como medida preventiva a expulsión de todos os cans domésticos e de rúa a unha illa chea de lixo que chamaremos Illa Vertedoiro como mellor tradución dispoñible. Alí viven centenares de mascotas abandonadas entre montañas de lixo, que a pesar de ter un carácter e unha expresión amigable, non deixan de tusir, esbirrar e sufrir toda clase de síntomas propios da enfermidade. E claro, vivir na sucidade non axuda.

Unha das cousas máis alentadoras do filme son os pensamentos que conflúen nas conversas dun dos grupos de cans que habita a illa (e no que se centra a historia). Case ao comezo do filme, Rex, educado como can doméstico na máxima comodidade e pensando na súa vida anterior, di: “Creo que desistirei. Non hai futuro en Illa Vertedoiro”. Mentres que Chief, criado na rúa, contéstalle: “Deixa de lamber as túas feridas”. Ou, o que é o mesmo, deixa de autocompadecerte e non te des por vencido tan facilmente. A mensaxe é positiva e apela á resistencia. Incluso cando un cre que está no seu peor momento, nunca hai que renderse. Vese tamén que aínda que o grupo está formado por cans de realidades diferentes, a fronteira que existe entre eles é máis pequena da que pensan. Os cans domésticos posúen o valor da amizade e da axuda mutua. Os cans de rúa teñen a irreverencia, a liberdade e a actitude de non subxugarse ante ningún amo. E, sobre todo, todos gardan algo que aprender dos outros.

Xa que logo, estes personaxes marxinados á forza son vítimas da situación, pero non representan o papel de vítimas, senón que funcionan como un esquema de sociedade oposto á sociedade humana que os desterrou. As tensións entre o ben o mal, o correcto e o incorrecto, atravesan toda a historia e aos personaxes humanos e caninos, coa idea de como a inxustiza (o fascismo, case) pode prender nas comunidades oposta á empatía. Isto é evidente nos xogos de poder detrás da figura do alcalde Kobayashi, no seu fin de erradicar a todos os cans “violentos e insalubres” da prefectura contra a figura do candidato do Partido Científico, o profesor Watanabe, disposto a descubrir un soro que poña fin á febre canina. Esta loita política, que podería devolver a sociedade a unha situación ideal, de equilibrio, transcorre en paralelo a unha aventura máis ou menos heroica que pode solucionar eses mesmos problemas. A chegada de Atari, o pupilo do alcalde de Megasaki, na súa avioneta á Illa Vertedoiro coa idea de buscar a súa mascota Spots (que fora enviado á illa polo propio Kobayashi como castigo exemplarizante) é un punto de inflexión nos cans e fai arrincar a viaxe dos heroes. O neno gaña o seu respecto só por ir alí, ao facer o que ningunha outra persoa fixo, e vai convencendo pouco a pouco ao grupo para atopar a Spots entre todos. A incomunicación entre Atari e os cans (humanos/animais) non será un problema porque co tempo a comprensión irá máis alá das palabras. É algo que Anderson nos fai sentir tamén a nós, ao facernos conscientes das diferenzas privándonos de subtítulos e tradución para boa parte dos diálogos en xaponés (os cans falan inglés, e cada quen que interprete isto como queira). A acción e o movemento, de esquerda a dereita, sempre en posición de avance, leva ao grupo a atravesar un terreo inexplorado nunha illa devastada e chea de escombros. Con todo o negativo que conleva, pois é a dirección que colle o carro para depositar aos cans e o lixo na Illa Vertedoiro, pero tamén co positivo que lles chegará ao avanzar a aventura.

En Isle of Dogs atopamos a estética que fixo de Wes Anderson a figura icónica e fácil de parodiar que é hoxe – a simetría nos planos, a frontalidade, as secuencias calculadas e coreografadas ao milímetro, a selección das cores, etc– , e tamén unha temática sobre a que sempre volve, a busca da identidade no medio da aventura (pensemos en Moonrise Kingdom, The Life Aquatic with Steve Zissou ou The Darjeeling Limited). Aquí vemos como os membros do grupo van crecendo, cambiando, madurando ou asimilando a súa situación actual. Estes cans son agora seres menosprezados, considerados pouco máis que despoxos cando antes eran cans domésticos, cans de exposición, mascotas de equipos de fútbol… e tiñan asegurada a cama, a comida e o cariño. O filme presenta estes dous conflitos aos que Anderson volve de xeito recorrente, normalmente dentro do ámbito da familia. Por un lado, a dificultade de afrontar unha identidade non escollida, asumida contra a propia vontade (como afirma a cadela Nutmeg cando lle preguntan pola súa vida anterior como can de competición e contesta: “Era, si, pero non o considero a miña identidade”). Por outro, afrontar unha ruptura drástica co seu ser anterior. Nótase polas súas palabras que estes cans están fracturados por dentro, e que a súa personalidade está tocada polo cambio de lugar (físico e figurado) que agora ocupan.

Con todo, esta non é unha obra continuísta, pois o estilo do director está presente pero existe a vontade de desenvolvelo dun xeito distinto: se ben nas súas películas anteriores puidemos ver a escuridade na alma de certos personaxes, nesta ocasión vemos como esa escuridade se estende ao conxunto da sociedade, levando eses conflitos da identidade a unha dimensión claramente política que ata agora non se pensaba que o cine de Wes Anderson tivese. Os cans que habitan a Illa Vertedoiro están moi humanizados, e as súas vivencias están moi apegadas á vida real, tanto que non podemos evitar facer paralelismos coa realidade dos refuxiados en Calais ou dos migrantes latinoamericanos en Estados Unidos, e mesmo co auxe de políticas que promoven o odio ao diferente. Unha situación actual que impregnou o guión de Isle of Dogs e que Wes Anderson non agocha (1). Como non agocha as referencias das que bebe. En Isle of Dogs descubrimos como Wes Anderson se revela como un gran namorado da cultura xaponesa e do cine clásico nipón, con referencias a Kenji Mizoguchi e Yasujiro Ozu, pero tamén á animación de Hayao Miyazaki. Directores que podemos tomar logo como referentes de Anderson, e que destacaron por ser grandes contadores de historias: sinxelas, duras, entrañables, con sensibilidade, con valores humanos… Iso é o que hai en Isle of Dogs, unha boa aventura contada por un bo contador de historias (porque as películas de Wes Anderson son máis que bonitas postais) con unha pregunta final verbalizada por Atari: “Quen somos? E quen queremos ser?”.

(1) GANZO, Fernando. “No sé si se puede ser cinéfilo sin ser voyeur” na revista Sofilm, nº 50 (p. 40): “Los refugiados no son una cuestión únicamente francesa, ni siquiera mediterránea. También sucede lo mismo con ellos en Estados Unidos, en especial, en la manera en que se trata a los mexicanos y a los musulmanes, sobre todos desde hace año y medio. Y todo esto sucedió mientras trabajábamos en el guión, y por lo tanto acabó impregnando el filme, aún cuando, de entrada, nuestra intención era hacer algo que estuviera ligado a la historia. Más adelante, vimos hasta qué punto eso se reproducía por todas partes”.