“QUERER VIVIR DA CRÍTICA É COMO QUERER VIAXAR Á LÚA”

O crítico d’El País Javier Ocaña, peza clave do equipo da revista Cinemanía nos 90, estivo no centro Ágora da Coruña o pasado venres para falar de tribos urbanas na pantalla. A actividade estivo incluída no programa ‘Arde a rúa’, centrado na exposición fotográfica de Miguel Trillo, que pode visitarse ata o próximo 25 de maio. Fixouse o obxectivo de Trillo en Ocaña por aqueles variados 80? Máis ben non. “Púxose moi de moda na miña vila (Martos, Xaén) a estética rocker, e había amigos meus que vestían así, pero eu dedicábame a ver cinema e xogar ao fútbol, e vestía habitualmente de chándal”, confesa o crítico, que sente predilección con todo polas películas que tratan esta temática, e nesta época. Pero o mundo cambiou moito.

Non logrou Hollywood domesticar un pouco as tribos urbanas?

Iso ocorre en determinadas épocas, non na que se fai Easy Rider. É un paradigma da contracultura, pero tamén do cinema libertario que se fixo no Novo Hollywood. Para min é a mellor época do cinema, na que se recolle o mellor das vangardas europeas, e lévanas ao seu terreo, con esa personalidade e calidade que sempre teñen as boas películas norteamericanas.

Faise un cinema sen restricións, non como ocorre noutros momentos. Na actualidade téntase domesticar cada tema, aínda que creo que por sorte aínda hai algúns directores cunha forza irresistible á hora de negociar e rodar o que queren. Cada ano hai 5-8 películas norteamericanas de directores estupendos, pero cando se fixo Easy Rider non estaba só Dennis Hopper, senón que había outro vinte detrás como el.

Iso era antes. Agora o cinema independente norteamericano é case unha sucursal das grandes majors.

Ocorre que ese cinema que xurdiu con John Cassavetes nos 50-60, e que vai tendo seguidores ata os 80, como Steven Soderbergh, pois si se converteu un pouco nesa sucursal. Pero ten en conta que hai dúas películas agora en cartel con temas moi interesantes, que non están para nada domesticadas: Take Shelter e Martha Marcy May Marlene. Son películas magníficas, feitas con moi pouco diñeiro e protagonistas que ninguén coñece, sen estrelas. E con todo traspasaron fronteiras e son un exemplo de que aínda queda un bo cinema norteamericano.

Por exemplo?

Paul Thomas Anderson é o director que máis admiro da miña xeración. Creo que fixo enormes películas, e espero que a saúde lle permita facer moitas máis.

Nos EUA, eu estou entre el e Quentin Tarantino, que sempre están discutindo, de forma saudable, para ver quen fai a mellor película.

Creo que hai unha gran última xeración de autores norteamericanos, na que se inclúen, e tamén poderiamos sumar a David Fincher, James Gray ou Sam Mendes -porque, aínda que sexa británico, fai un cinema moi americano-.

Cres que é un novo Novo Hollywood?

Son unhas pouco fabas contadas, tendo en conta o que foi o Novo Hollywood. Xente nova naquel momento como Robert Evans ou Bert Schneider tomaron literalmente os estudos. Parécenme casos moi distintos, aínda que creo que agora hai unha boa xeración, claro. E o mesmo ocorre no cinema europeo.

Aquí cales che gustan máis?

Hai unha serie de nomes máis ou menos indiscutibles. Michael Haneke ou Jacques Audiard. Despois hai varios directores italianos que están empezando a levantar o seu frouxo cinema: Matteo Garrone, Luca Guadagnino, Paolo Sorrentino…

E en Asia, Hirokazu Kore-eda ou boa parte do cinema coreano que nos está empezando a chegar, que é interesantísimo.

Con todo, referímonos á xeneralidade do cinema asiático ou europeo, pero parece que a idea de ondas, movementos ou correntes xa non ocupa un lugar central, como puideron facelo a Nouvelle Vague ou o Free Cinema.

Eu creo que o último gran concepto de xeración foi o Dogma 95. Aínda que como dicía Fellini, o neorrealismo non xurdiu porque un día se xuntase con De Sica e Rossellini na vía Veneto para tomar unha cervexa e decidisen formalo. Pero o Dogma 95 si xorde así, entre Lars von Trier, Thomas Vinterberg e demais! Eles decídeno, e ademais explican: “vai ser así”. É a última gran xeración auto-consciente, aínda que hai grupos de directores hoxe en día que comparten trazos. Ao cinema romanés, por exemplo, si se lle ve unha homoxeneización moi grande á hora de contar unha historia.

En xeral, o mundo cada vez está máis individualizado, e iso trasládase ao cinema. É moi difícil atopar un grupo de persoas con ideas comúns, que nun determinado momento decidan levalas a cabo.

E en todo isto, que función ten a crítica cinematográfica?

Eu véxome como un mediador entre un grupo de persoas que crearon un produto, máis comercial ou máis artístico, e outra xente que le un xornal buscando que ver na fin de semana. O primeiro que fago é tentar darlle a esta persoa as claves da película, para animala ou non a que vaia vela, argumentándoo cinematograficamente; e o segundo, mediar entre o director e o lector para explicarlle, na medida das miñas posibilidades, unha serie de elementos que poden quedar ocultos antes ou despois do visionado, e que eu, coa miña bagaxe profesional, cultural ou social, podo explicar dun modo máis ou menos atractivo.

"Carlos Boyero é a única estrela da escritura cinematográfica deste país"

O crítico debe máis explicar ou valorar para enxalzar ou tombar unha película?

Explicar, o que pasa é que coas túas explicacións podes tombar. A min ás veces sairame mellor e outras veces peor, pero eu sempre tento que os meus argumentos sexan incontestables. Non é que queira levar a razón, refírome a non deixar cabos soltos, a non usar simplemente unha serie de adxectivos, e que todo o que argumentas teña sentido.

Dáme a impresión de que, por interese empresarial e por falta de espazo, a crítica en xornais carga máis as tintas na opinión que na análise.

Xa o dis ti, é sobre todo unha cuestión de espazo. Se a min para unha película importante, na que habería que razoalo todo ben, me dan 1.500 caracteres, é que se me fai pouco! E, claro, tes que tentar transmitir a idea dunha forma máis vehemente, porque non hai espazo para desenvolver, por exemplo, a teoría que ti tes ao redor dunha secuencia.

Tamén che digo unha cousa. Pódense facer excelentes críticas en 2.000 caracteres e unha merda en 14.000. Certo que con este espazo podes explicalo mellor, pero non tes por que.

De todos os xeitos, en El País, vendo o panorama, non podemos queixarnos de espazo. Creo que hai máis que noutros xornais.

Como xornalista, compañeiros de revistas especializadas chegáronme a reprochar un discurso demasiado didáctico ou divulgativo. Non cres que hai unha distancia moi grande, quizais innecesaria, entre dous modos de entender a escritura sobre cinema?

Hai que diferenciar entre a crítica xeralista e a especializada, e máis aínda en revistas como Caimán CdC ou Dirigido Por. A análise ten que ser diferente, porque o público tamén o é. A min en El País leme dende a parella que deixa aos nenos coa canguro e vai ver un divertimento na fin de semana, ata o especialista que sabe moitísimo de cinema. Hai que buscar un equilibrio entre ambos sen rebaixar o listón. A min a famosa frase de David Simon de “que lle dean ao público medio”… Eu podo facer o mesmo no xornal, pero tampouco podo poñerme cunha linguaxe e uns termos que non entenda a maioría da xente. Ante isto, prefiro achegar unha idea.

E os textos académicos, son crítica?

Quen di o que é crítica? Dende que o mundo é mundo e a arte é arte, existe a crítica. Poño un exemplo moi rudo, pero é que eu creo que era así. Cando na Prehistoria se pintaron os primeiros motivos con homes cazando bisontes, coas súas frechas e lanzas, seguro que chegou un amigo do pintor e lle dixo: “Por que o pintaches neste lado e non no outro, que hai máis luz e vese mellor?” Ese foi o primeiro crítico da Historia.

A crítica pode ser un estudo moi pormenorizado e preciso, cunha linguaxe máis ou menos universitaria, ou o que fai Carlos Boyero, aínda que moita xente non o considere como tal. Nin el mesmo di que é crítico.

Que opinión tes do modelo de crítico que representa Boyero?

Non o comparto. Eu non escribo “eu, min, me” todo o tempo nin “o odio, a detesto, a amo”. É un modelo distinto do meu. Aínda así, el é a única estrela da escritura cinematográfica deste país, cun grupo acérrimo de admiradores e xente que o odia. Eu creo que o segredo do seu éxito está na súa personalidade e no personaxe que creou para si mesmo. Paréceme tan válido coma outro calquera.

"Paul Thomas Anderson é o director que máis admiro da miña xeración".

E non crees que ese personaxe, cunha influencia sobre un público masivo, contribuíu a afastar os lectores dun cinema alternativo que se cualifica de “moderneces”?

Ata podo estar de acordo contigo, pero creo que a influencia da crítica está sobrevalorada, que é residual. Haberá quen lea a Boyero para ver que opina da película da semana, pero a maioría da xente non ten en conta a firma.

Creo que un crítico que traballe para un medio grande pode axudar a levantar un pouco unha película pequena, pero somos incapaces de afundir un blockbuster.

Non me refiro tanto a iso, como á actitude do crítico cara certos cinemas.

A miña é moi aberta. Eu vexo a moitos directores que me poden parecer pesados ou sobrevalorados, moi afastados da miña sensibilidade e cunha dinámica na que eu non entro; pero iso non me fai achegarme a eles coa espada e o escudo.

Hai décadas a crítica ocupaba un amplo espazo nos xornais. Hoxe en día, o último reduto dos da miña xeración é Internet. Ti o dixeches, a súa influencia é residual. A que crees que se debe esta evolución?

Eu creo que no fondo sempre tivo un impacto residual. Conta toda a xente que ve unha película nunha fin de semana. Se nunha sala hai cen persoas, puideron ler a crítica cinco.

Atopámonos nunha encrucillada, pero non só pola crítica, senón polo papel que teñen os medios de comunicación dende a eclosión de Internet, as redes sociais e a chegada de novos modelos. Ninguén sabe cara a onde imos, nin onde pode atoparse a viabilidade dos medios en papel.

Cando eu entrei en El País hai nove anos, con Ángel Fernández Santos e Mirito Torreiro de compañeiros, lembro épocas nas que Cultura podía ter os venres doce páxinas, con oito para cinema. Faciamos Torreiro e eu cinco críticas longas cada un. Iso agora é impensable, porque coa subida dos custos e a baixada de beneficios, o xornal pasou de 120 a 60 páxinas.

Querer vivir da crítica é como querer viaxar á Lúa. Igual acabas subindo, pero non debe ser un obxectivo de seu. Todos debemos compatibilizalo con clases, conferencias ou colaboracións para diversos medios. Creo que todo o que se dedique a isto debe transmitir o seu amor polo cinema con paixón e curiosidade. Iso é o fundamental.