Evil Does Not Exist, de Ryûsuke Hamaguchi
Evil Does Not Exist, de Ryûsuke Hamaguchi
É sequera posible cambiar as cousas? O desexo de desmontar a casa do amo tende a revelar que non posuímos máis que as ferramentas do amo, e que a nosa noción do que é unha casa é indisociable da nosa experiencia até o momento. O propio ‘fóra’ no que imaxinamos a construción dun presente revolucionario está profundamente condicionado polas xanelas desde as que observabamos. Os futuros que soñamos sostéñense sobre os cimentos do pasado que sufrimos: preguntámonos unhas a outras quen poderá ser o poeta da comuna, coma se non houbese unha alternativa á división do traballo; tentamos que os nosos desenganos amorosos se convertan en (ou, polo menos, que coincidan no tempo con) episodios da máis absoluta e primaria revolución íntima, nos que por fin deixamos de rexernos polos supostos do amor romántico. Estas derivas, aínda que sexa mediante un mecanismo de negación, seguen contaminadas polo capitalismo e o pensamento monógamo.
Este mesmo problema é o que desarticula con frecuencia o ecodrama cinematográfico: a visión romántica das sociedades rurais como realidades idílicas, onde os veciños son bos e todo o mundo recibiu a revelación espiritual que a vida na gran cidade non permite alcanzar, é froito do pensamento urbano. Nesta fantasía escapista —absolutamente comprensible, por outra banda— a merda animal non cheira, a comunidade é un ente monolítico sen posibilidade de fractura nin enfrontamentos internos, e a rutina do traballo manual non deixa espazos polos que poida coarse a sensación de baleiro existencial da que todas somos vítimas de cando en vez. Quizais o movemento máis elegante de Ryusuke Hamaguchi en Evil Does Not Exist (2023) é, xunto co traballo de cámara e a relación simbiótica que a imaxe mantén coa banda sonora, saber afastarse un paso máis do conflito e non caer en fantasías pastorais. Idealizar é tamén, non perdamos isto de vista, un reducionismo violento.
A proposta resulta enganosa, en tanto que nada na trama parece desviarse sequera un milímetro das marxes habituais das narrativas que confrontan vida moderna e tradición: o pobo de Mizubiki, oculto nas montañas, vai ver o seu pausado estilo de vida alterado pola irrupción repentina dunha axencia de talentos que, motivada polas subvencións gobernamentais pospandemia, planea construír un complexo de glamping no que acoller a turistas ansiosos por experimentar un tranquilo retiro campestre. O conflito desenvólvese en tres actos claramente definidos e apenas require de personaxes. Takumi, o ‘home mañoso’ da vila, e a súa filla Hana serven como representantes de toda a poboación de Mizubiki. Takahashi e Mayuzumi son a voz da compañía e, por extensión, da cidade e o crecemento económico. Todo o demais (o bosque, a neve, as breves pero fundamentais aparicións dos veciños) non son máis que o decorado onde se desenvolve a acción.
O que evita que Evil Does Not Exist se converta na fábula mil veces revisitada dos avariciosos empresarios derrotados polos xoviais, simples e honestos campesiños é a capacidade de Hamaguchi para comprender que a idea dun enfrontamento entre a absoluta bondade e a maldade máis abxecta é unha ficción destinada a proxectar unha ilusión de orde nun mundo inmenso e confuso que resulta, en ocasións, abafador. Esta é a clave que reside no núcleo do filme: as verdades máis fundamentais da existencia carecen dunha lectura moral ou un ensino oculto. A auga flúe ladeira abaixo, como sinala acertadamente un dos veciños da vila durante a reunión na que se lles presenta o proxecto de construción do glamping, e os residuos que vertemos nela afectarán aos nosos veciños. Os cervos salvaxes poden atacar cando están feridos. O capitalismo é unha forza de corrupción imparable e unha vez que alterou o delicado equilibrio dunha estrutura social só queda esperar a que esta caia en desgraza e colapse. Todo isto sucederá ante os nosos ollos. Non porque teña a finalidade de transmitirnos unha lección fundamental sobre a natureza humana, senón porque as cousas non poden ser doutra forma.
Evil Does Not Exist, de Ryûsuke Hamaguchi
Evil Does Not Exist non é unha película sobre as bondades do campo, senón unha traxedia sobre a perda absoluta de significado na sociedade actual, que fixo de todo un espectáculo e xa non ten cara a onde escapar de si mesma.
É imposible transmitir unha cuestión tan sutil —a idea de que o noso sistema socioeconómico está condenado, e fronte á fin do mundo non poderemos facer máis que observar— sen moverse infinitamente amodo. A atención e a paciencia coa que se nos presentan as rutinas de Takumi, cortando leña, recollendo auga ou camiñando entre as árbores, converten o primeiro acto da película no substrato perfecto do que facer brotar a inquietude cando a ambición corporativa fai a súa aparición. O filme necesita, sen posibilidade algunha de negociación, das pausas, e non se reprime nin un instante á hora de construílas, xa desde a secuencia inicial, onde unha cámara en contrapicado perfecto deslízase con precisión clínica baixo as árbores durante catro minutos. Esta declaración de intencións marca un ton que se manterá durante a hora e media longa que dura a película. Observamos, desde a distancia, os procesos no espazo a través dos que se constrúe a vida diaria. Os corpos, infinitamente pequenos fronte a unha natureza indiferente, camiñan, agáchanse, avanzan. Volven á casa, atopan plumas, identifican árbores, reúnense cos seus semellantes para tentar enfrontarse á contaminación da subministración de auga. A cámara, que tende a obter unha sorte de corporalidade propia nestas observacións tan minuciosas, resístese a ser partícipe das paixóns humanas e opta por desmaterializarse completamente, convertida en pura mirada, e flota sobre o chan ou adhírese á parte traseira dun coche. É este tratamento da imaxe, máis que calquera liña de diálogo, o que revela que todo o que entendemos como natural e inevitable é en realidade unha construción humana.
Hamaguchi renuncia a todo artificio e constrúe esta verdade tan ineludible como inquietante coas escasas pezas que presentou desde o principio. Unha vez penetramos no segundo acto non existe xa posibilidade algunha de redención: non se introducirán novos personaxes, o bosque será o mesmo até o final. O clímax da película resulta especialmente amargo porque non podemos facer, como espectadores, máis nada que aceptalo con resignación. Xa non queda nada máis. Só a banda sonora de Eiko Ishibashi, só a cámara fría rexistrándoo todo. Só a paisaxe infinita e a consciencia de que non existe un mundo ao que escapar.
Evil Does Not Exist, de Ryûsuke Hamaguchi
