TRES RUMBOS E…UN DESTINO?

Nos festivais de curtametraxes, é habitual acabar farto de pezas con final enxeñoso, como se ese fose o quid da cuestión. A sorpresa, a chiscadela, o chiste, van na procura dos premios, e o cinema queda de lado.

Non é o caso en Curtocircuíto, que na súa última edición demostrou que hai vida máis aló da anécdota visual con caras famosas. Tampouco renunciou ao documental e á animación, ausentes habituais nestas citas, e claros protagonistas do certame compostelán. Outra cousa é que as ficcións, animadas ou non, opten por un modelo máis industrial ou de autor; ou que os documentais adopten un estilo informativo e reportaxeado, en troques de experimentar coa narración e a imaxe, como fan os de creación, moi en boga dun tempo a esta parte.

Outra cousa é que existan programas ben diferenciados, ou que o palmarés poida causar algún impacto con 27 finalistas e 17 galardóns. Nunha mesma sesión, un pode atoparse con pezas como Die Frau des Fotografen ou Suiker, que non teñen nada que ver a unha coa outra. Non sería mellor agrupalas por temáticas, afinidades, estilos, ou mesmo facer a clara diferenciación de ficción, animación e documental que hai no palmarés?

Neste sentido, a sección Explora, que aposta por un cinema máis experimental e atrevido, coma o de Caouette ou Provost, marca a diferencia e permite achegarse a filmes máis esixentes. Pero, en retrospectiva, a sensación con Curtocircuíto é a dun cubo de rubik sen rematar. Atractivo, dá ganas de se achegar e xogar con el, pero non mostra unha imaxe clara. O problema, coma con moitos outros festivais obsesionados con captar todas as tendencias do cinema contemporáneo (véxase Documenta), é a dispersión. Non quere dicir isto que non ofreza curtas valiosas, que as hai. Poderiamos ordenalas de moitos xeitos. Un evidente e claro é dividilas en ficción, animación e documental, coma no palmarés, comentado nas próximas liñas, xunto a algunhas outras propostas interesantes.

FICCIÓN

O xurado internacional decidiuse pola romanesa Apele Tac, de Anca M. Lazarescu, no que parece ser un recoñecemento ao novo cinema do país. Cun estilo seco e documental, e coa sobriedade que caracteriza os filmes de Sitaru, Mungiu, Porumboiu ou Puiu, a cinta é un thriller de marcada denuncia política e valor histórico, que ben podería ter sido o primeiro acto dunha longa (semella estar pensada como tal). Relata o intento de fuxida a Alemaña dunha parella e un tercer acompañante, durante o réxime de Ceaesescu, a través da fronteira con Serbia. Esta pasa por ser o Danubio, de aí o título, Río silencioso.

'All Flowers in Time' fai unha estupenda lectura do fantástico

Súmanse ao palmarés outras dúas ficcións. Mokhtar, de Halima Ouardiri, fai unha lectura crítica de manter as tradicións a toda costa. Conta como, en Marrocos, un home moi tradicional encerra o seu fillo cun moucho ferido do que está a coidar o rapaz, e no que o seu pai ve a encarnación do diaño. Nin emociona, nin achega algún tipo de valor cinematográfico. É unha curta plana, ata límites insospeitados.

Baby, de Daniel Mulloy, conta polo menos cunha parella de actores con química. Dirixida cun nerviosismo esaxerado, innecesarios movementos bruscos de cámara e continuos desenfoques como marca de estilo, ten un deses finais sorprendentes, de moral un tanto cuestionable. Con todo, pon unha cuestión interesante sobre a mesa: ata que punto a xustiza sabe medir o alcance dos seus actos?

Completa os premios deste apartado, na sección Compostelae, El grifo, de Denis Rovira Van Boekholt. Por facer un símil co que de seguro estarán de acordo os seus produtores, é como ver Buried con Celso Bugallo, só que en troques de estar impedido por un ataúde, ten o dedo pegado a unha billa da súa cociña. Mellor non pregunten como quedou enganchado aí.

Entre os galegos, alzouse co galardón Estereoscopía, de Xacio Baño. Este cronista non tivo acceso a ela, pero leu por aí que amosa unha ollada singular, e que o seu protagonista, Vicente de Souza, está estupendo.

Pero o mellor estaba na sección Explora. Dúas curtas de marcado carácter experimental, que parten do documento para chegar á ficción máis desatada, salvan o nivel medio desta desigual categoría. En All Flowers in Time, Jonathan Caouette falsea mesmo o documento no que se basea a súa nova tolemia, reflexionando sobre a fráxil veracidade das imaxes televisivas. O autor de Tarnation copia mimeticamente o estilo dos programas de temática esotérica e provoca que os monstros asalten o cotián. Exercicio metafílmico sobre o xénero fantástico, a peza ten moito de Lynch e resonancias de Donnie Darko, pero, ante todo, amosa unha espléndida capacidade para definir un ton sen buscarlle moito un sentido á historia. Cando es un mestre da hipnose, non o precisas.

Máis valiosa aínda é a tamén lynchana Stardust, de Nicolas Provost. Que a vida imita o cine nunca fora tan certo. O belga logra construír unha ficción híper-marciana a través de imaxes tiradas nas Vegas a famosos de Hollywood (Jack Nicholson, Dennis Hopper ou Jon Voight, entre outros) cunha cámara oculta. Editando sobre a metraxe real conversas varias de filmes, esta sorte de mash-up cinematográfico consegue crear unha intensa historia de cinema negro. Sen moito sentido, pero destilando un ton que non solta ao espectador. Como en All Flowers in Time, trátase de construír un estilo que podería durar ad aeternum. Impresionante.

ANIMACIÓN

O terreo máis fértil foi seguramente o da animación. Entre os premiados, estivo con razón Turning, de Karni Arieli e Saul Freedg. A través do conto dun emperador sen pel, a película fai unha interesante reflexión sobre a construción da identidade, articulada por un conxunto diverso de técnicas de animación, dende o modelado 3-D ata a stop-motion, pasando por doadas sobreimpresións, que outorgan un fresco resultado estético.

'Paths of Hate' nútrese de referencias do cómic e o videoxogo

Máis inxustificados son os galardóns a Raio XYZ, de Joana Toste, e á española Birdboy, de Pablo Rivero e Alberto Vázquez. A primeira dálle voltas ao tema da batalla entre a razón e os sentimentos cuns debuxos propios de calquera afeccionado a Forges. A segunda parte dunha novela gráfica, e debeu perder algunhas viñetas no camiño. Se ben o seu deseño de produción e unha curiosa mestura entre Burton e Sendak, a nivel narrativo non se sostén.

Outra española premiada é O zapateiro, de David Doutel e Vasco Sá. Cunha salientable factura visual, ten máis referentes en autores da banda deseñada como Camille Jourdy ou Miguelanxo Prado, que no cinema. Peza de marcado ton poético sobre o oficio do título, peca dunha excesiva metraxe para o pouco que conta, pero o resultado é atractivo. Seguramente, os seus directores non poderían ter arriscado tanto de non xogar con IB Cinema. A produtora galega ten sona de apostar duro por unha animación non tradicional, e de aí que volva á carga cun dos seus protexidos, Sam Orti Marti.

O autor de El ataque de los kriters asesinos presentou Vicenta, proposta ao Goya a mellor filme de animación. A peza, a medio camiño entre o Álex de la Iglesia de La comunidad (Santiago Segura pon voz ao personaxe principal) e Wallace e Grommit, conta como unha empregada do fogar vive escravizada polo seu déspota marido. Cando este morre inesperadamente, decide buscar a forma de resucitalo para que lle conte onde están agochados os cartos que gañaran xuntos na lotería, segredo que levou á tumba. Exercicio de grande economía narrativa, e ben entretido, Vicenta é unha peza recomendable.

'Vicenta' goza dunha grande capacidade narrativa

Xa fóra do palmarés, cómpre salientar varias propostas. A primeira e máis destacable é Gato encerrado, de Peque Varela. A ferrolá incide aquí no tema da exclusión social ao ‘outro’ que xa marcara a súa primeira curta, 1977, sobre o descubrimento da súa identidade lésbica. Partindo sempre do persoal para extrapolalo a unha realidade máis ampla, desta volta toma a deportación da súa parella colombiana como base para arremeter contra as políticas de inmigración dos gobernos occidentais, con tendencias a recortar os dereitos destes ‘cidadáns de segunda’. Cun rexistro estético limpo, case anxelical, que dista moito da natureza punk do seu anterior traballo, podería parecer que Varela caeu nunha sorte de ‘buenismo’ audiovisual. Nada máis lonxe da realidade. A metáfora do gato de Schrödinger, e a chiscadela ás nove vidas dos gatos ingleses, fronte ás sete dos españois, abofé que funciona en pantalla, e é grazas a esta pureza visual, que de simple non ten nada.

Caótica, punk, divertida e incendiaria, é The External World, de David O’Reilly. En clave nihilista e macarra, o irlandés chega a un modelo autoral mediante a saturación de referencias cinéfilas, comiqueiras, aos videoxogos, e ao deseño gráfico, nunha barroca animación de espírito revolucionario. (Anti)política a base de mazazos de bits. Deliciosa.

Para rematar coa animación, dúas pezas que son máis deseño gráfico que cinema, pero interesantes en todo caso. Ken Jacobs realiza en The Green Wave un xogo de profundidade cunha vaga mariña, a través do uso da visión estroboscópica. Tres dimensións sen gafas, como as de El ojo mágico. Exitoso como experimento, non pasa diso.

Pola súa banda, Paths of Hate, de Damian Nemow, conta o duelo entre dous aviadores da Segunda Guerra Mundial con Vals con Bashir como principal referente. A medio camiño entre a novela gráfica e o videoxogo, é tecnicamente espectacular, aínda que está carente de sentimento. Semella máis o vídeo de introdución dunha superprodución de EA que unha curta cinematográfico. De feito, os parámetros sobre os que se asenta non están lonxe dos trailers de The Old Republic ou World of Warcraft. Aínda que en dúas dimensións, é como unha versión curta do 300 de Zack Snyder, pero con avións. No terreo do deseño gráfico, non ten prezo. No do cinema…

Con todo, agradécese a pegada de xente da banda deseñada como Francisco Solano López, Hugo Pratt, Darick Robertson ou o propio Frank Miller, autor da dos feroces espartanos de Leónidas.

DOCUMENTAL

Xa nos documentais, a premiada La broma infinita, de David Muñoz, recolle diversos testemuños, de varias grandes cidades a nivel mundial, sobre a crise económica. Unha voz en off, excesivamente presente, serve de fío para o relato. Mellor tería sido deixar falar aos protagonistas e confiar na imaxe como medio narrativo. Ademais, a súa mensaxe ideolóxica, que non agocha en ningún momento, é ante todo contraditoria. A súa crítica contra o mal reparto dos bens presupón que “o home é un lobo para o home”, diría Hobbes. Segundo Muñoz, a economía fai a súa selección natural, mesmo por enriba dos estados. No fondo, está dando a batalla por perdida, e está humillando aos seus entrevistados.

'Die Frau des Fotografen' foi o máis salientable documental da selección

Bastante máis destacable é Die Fraue das Fotografen, de Karsten Krause e Philip Widmann. Retrata, en clave poética, a unha muller que foi fotografada toda a vida polo seu marido. As instantáneas revelan o paso do tempo no corpo. O cinema e a fotografía só poden captar o que xa pasou, e eríxense en testemuño da memoria, documentan a degradación física do ser humano.

O diario do home, do que se len fragmentos cunha lírica voz en off, serve de fío narrativo e apuntala ao tempo a psicoloxía dos personaxes. Son estas varias das virtudes dun filme que mostra, ademais, un excelente sentido da composición e da montaxe.

E para atopar algo máis destacable, debemos mirar a tres traballos en Galicia. Radiografía dun autor de tebeos, de Marcos Nine, opta por un rexistro excesivamente xornalístico que contrasta cos últimos traballos do director, Manuscritos pompeianos e a aínda inédita La brecha, máis experimentais. En todo caso, Radiografía segue a ser unha curta nada desdeñable sobre a figura do debuxante e guionista de novelas gráficas David Rubín. Os esforzos de Nine por integrar tebeo e imaxe fílmica ata fundir as linguaxes son o máis interesante dunha peza que pretendía ser parte dun proxecto máis amplo, integrando a outros debuxantes galegos, e que moitos esperamos ver algún día retomado e rematado.

Pasouse tamén Paisaxe-distancia, de Lois Patiño; un interesante estudo da paisaxe mediante un xogo de escalas. O cineasta proba que o cinema é unha cuestión de encadre, e describe os lugares do máis concreto ao máis xenérico, con resultados e cambios de contexto por momentos sorprendentes.

Por último, Pantasmas#1, de Ángel Santos, usa imaxes fotográficas e en súper8 da infancia do director para realizar unha reflexión sobre a memoria, un pouco na clave de Die Fraue das Fotografen, pero cun espírito máis libre, experimental, evocador, lírico e prescindindo de calquera necesidade de narración. Santos entra con esta peza nun terreo antes inexplorado na súa carreira e que semella frutífero para el. Que siga por esta senda, e que siga ben.