Festival de Málaga 2023: Unha celebración do loito e da perda
A edición número vinte e seis do Festival de Málaga encheu as rúas da cidade andaluza de carteis, público e personalidades do audiovisual español entre os días 10 e 19 de marzo. Coma cada ano, o festival contou cun gran número de películas divididas en diferentes seccións que compoñían unha oferta para todos os gustos, e que fan deste festival un dos de maior calado social do país, imitando o esquema de Cannes, San Sebastián ou Venecia de mesturar o luxo do turismo costeiro co cine máis reivindicativo.
Porén, pese ao fenomenal ambiente que rodeaba o entorno do festival, propiciado por unhas temperaturas moi agradables, creo que a deste ano foi a edición do loito, da perda e da tristeza, xa que moitas das cintas que máis destacaron entre público e xurado viñan marcadas por eses temas comúns, que poden expresarse de maneiras moi distintas.
Unha de elas, por exemplo, pode ser a perda da vista, acontecemento que sofre o protagonista de Saudade fez morada aquí dentro, cinta brasileira que narra a desoladora historia dun adolescente ao que se lle diagnostica unha enfermidade que o deixará cego sen remedio, xusto no momento no que comezaba a descubrir o mundo, tanto a nivel social coma romántico.
A película viña de recoller un grande éxito no festival de Mar del Plata ao levarse o premio a mellor película, e en Málaga volveu triunfar ao facerse coa Biznaga a mellor montaxe, grazas sobre todo ao esquema dual que establece entre o que se ve e o que non, entrando ás veces incluso en aquilo que non se quere ver, como a homofobia ou as desigualdades. O mesmo director, Haroldo Borgues, comentou no festival que mediante este feito pretendía reflectir a cegueira da propia sociedade brasileira fronte a sucesos importantes, tales como a vitoria de Bolsonaro e a pandemia do COVID, terrible no país suramericano. Todo isto dá forma a un relato duro pero moi positivo na súa mensaxe persoal e de superación dunha crise.
Esa crise ou dor pola perda tamén pode ser máis clásica, referida á morte dun ser querido e como afrontan esa realidade os que quedan atrás. Partindo desa base común, Diógenes e Honeymoon toman camiños totalmente opostos.
Na cinta de produción franco-peruana Diógenes, de Leonardo Barbuy, o pai dunha familia que vive nas montañas andinas morre deixando aos seus dous fillos sen método para subsistir. Os pequenos vense entón forzados a asumir a perda do cabeza de familia, pero fano de distintas maneiras. O máis pequeno refúxiase na súa mente, evadido da realidade con xogos e distraccións e ignorando á súa irmá maior mentres que esta, coñecedora da dolorosa situación na que se atopa, vese presa do medo, sen saber que facer para sobrevivir e coa cabeza chea de dúbidas ante o futuro, dun xeito similar a Sica na película galega do mesmo nome, a pesar de que na obra iberoamericana, aínda máis contemplativa, o desexo da filla de manter con vida a figura paterna faise físico, xa que mantén durante días o corpo do seu pai na casa sen querer desfacerse del.
Pola súa parte, en Honeymoon, o falecido é o fillo dunha parella ao bordo do divorcio (Javier Gutiérrez e Nathalie Poza), pero á que a morte do seu fillo no estranxeiro obrigará a colaborar para conseguir os cartos necesarios para traer o corpo de volta a España, lanzándoos nunha serie de rocambolescos sucesos en formato road trip. Se Diógenes buscaba unha análise introspectiva mediante o distanciamento dos dous irmáns durante o loito, aquí os personaxes xúntanse e buscan o apoio do outro para superar a perda.
Detéctanse na cinta moitas influencias do cine dos irmáns Coen, sobre todo orixinadas nun guión escrito a catro mans polos galegos Roberto G. Méndez e Enrique Otero, este último responsable ademais dos labores de dirección, e que consegue unha brillante mestura de xéneros dende o drama máis duro ata a comedia negra pasando polo thriller.
Nesta última rama é onde encaixa o personaxe de María Vázquez, unha inspectora que segue ao seu ritmo e sen présas a investigación das liortas do dúo protagonista, e con claras semellanzas coa Frances McDormand de Fargo. Por se fora pouco, esta non foi a única aparición da actriz galega no certame, xa que o seu papel protagonista en Matria valeulle a Biznaga á mellor actuación feminina no festival.
Outra das grandes actuacións femininas deste ano, tamén moi relacionada coa perda, foi a de Antonia Zegers en El castigo, película chilena onde unha nai decide castigar ao seu fillo deixándoo un momento a soas no bosque, pese ás críticas do seu marido, o tamén brillante Néstor Cantillana.
A cousa tórcese aínda máis cando, ao volver por el, non atopan ao rapaz por ningures, o que pouco a pouco irá aumentando a tensión entre a parella, que se acusa mutuamente de todo o malo, tanto da súa relación como da crianza do seu fillo, sacando os trapos sucios que levan enriba, para que no cada vez máis probable caso de que aconteza algo terrible, eles queden exentos de culpa e de xuízo moral.
Gravada nun tenso plano secuencia en tempo real, o cal lle valeu a Matías Bize a Biznaga á mellor dirección do festival, a película explora a complicada realidade da maternidade, moitas veces invisible, e atrévese a afrontar temas e preguntas pouco habituais, como a felicidade en parella unha vez hai fillos de por medio.
Por todos estes temas, tan valentes e ben representados en pantalla, El castigo foi unha das películas de referencia do festival, pero a que levou o maior número de aplausos, nunha sala abarrotada, tanto por parte da crítica coma do público, foi 20.000 especies de abejas, de Estibaliz Urresola.
Como todas as cintas anteriormente mencionadas, esta película trata sobre a perda e a morte, pero prefire centrarse nun falecemento moito máis simbólico, o de Aitor, para dar paso a unha nova vida.
Cocó é unha rapaza un pouco tímida que acompaña á súa nai á aldea dos seus avós mentres esta escapa dunha crise matrimonial e profesional. A muller sofre por encontrarse a si mesma e o seu camiño na vida da mesma maneira que a súa filla, á que todo o mundo insiste en chamar Aitor, por moito que ela non se vexa reflectida nese nome.
En dramas relacionados con minorías e coa identidade persoal, tende a colocarse un grande antagonista moral contrario á aceptación propia do protagonista, normalmente en forma de familia ou amigos. Mais aquí é onde 20.000 especies de abejas se separa desa normalidade e destaca por enriba do habitual. O principal problema para que Cocó asuma a súa transexualidade é ela mesma, as súas dúbidas, e tamén as da súa nai.
Esta é unha película introspectiva, pero no mellor dos sentidos. As dúbidas persoais de Cocó son tantas que estoupan e saen ao exterior convertidas nun montón de preguntas complicadas para o seu entorno. Este entorno responde ás veces de maneira negativa: a súa avoa, os veciños, ou positiva, na forma da súa tía avoa ou do seu irmán, que enseguida asumen a nova identidade da persoa que ata agora chamaban Aitor.
Precisamente ese é outro dos puntos sobre os que pivota a cinta. O nome, e a importancia que este ten para Cocó, que fuxe da súa orixe masculina sen ter a valentía para dicirlle á súa nai os motivos, porque sabe que no fondo as dúas están igual de perdidas na vida.
A interpretación de Sofía Otero, que xa en Berlín recibiu o premio á mellor interpretación feminina, está chea de matices e potentes miradas á nada, algo impropio dunha actriz tan nova, que transmiten esa sensación dunha rapaza que non está desfrutando da súa propia infancia por medo e incerteza. Por estar cargando con algo que non sente como seu, e do que ten que desfacerse.
Estas son só algunhas das moitas capas que a película ofrece, e polas que gañou por méritos propios a Biznaga de Ouro á mellor película española, galardón que de seguro non será o último que recolla na súa traxectoria por festivais.
Porque, se para algo deberían servir este tipo de certames, é precisamente para dar a coñecer películas deste calado, que emocionen e penetren na psicoloxía do espectador, e que se nutran do boca a boca e do recoñecemento da crítica para chegar ao maior público posible, e non de grandes campañas de promoción.
Por fortuna, nos últimos anos, o Festival de Málaga está a desempeñar esa función con grande acerto, e pouco a pouco segue aumentando o seu oco no panorama audiovisual español.