20.000 especies de abejas, de Estíbaliz Urresola
Non é doado falar das infancias trans. E máis aínda neste momento, á sombra dos debates xurdidos en torno á nova Lei Trans e ao dereito á autodeterminación. Córrese o risco cando se constrúe unha narrativa en torno á realidade da infancia trans de converter todo nun exercicio violento de fetichización e deshumanización, ou nunha palmada nas propias costas, unha afirmación do consciente e moderna que é unha. Saber contar con delicadeza, sen caer na afectación, unha historia sobre o espertar infantil da identidade de xénero e a consciencia de que somos percibidos por aqueles que nos rodean é un labor de artesanía. Aventurarse niso como primeira longametraxe, competir polo Oso de Ouro na Berlinale, e volver a casa cunha actriz premiada é unha proeza.
20.000 especies de abejas, de Estíbaliz Urresola, fala de Lucía (Sofía Otero), e de como o mundo que a rodea debe cambiar para adaptar as súas mecánicas ao feito incuestionable de que non só é unha nena, senón que ademais atopou por fin as palabras para manifestalo. O que a converte nunha película brillante é a capacidade da directora para lembrarnos que a experiencia de Lucía non é un caso extraordinario, senón que se desenvolve de forma paralela a todos os pequenos procesos persoais das mulleres da súa familia.
Esta é a clave de 20.000 especies de abejas: o recordatorio de que aquelas vivencias que cremos tan afastadas das nosas só son pequenas variacións do que coñecemos. As neuroses cotiás (a familia, o corpo, as expectativas, a autopercepción, o afecto, o cansazo, o medo ao futuro) mantéñennos conectados. Todos estamos vivindo o mesmo. E o máis importante é que este recordatorio sabe aforrar o ton acusatorio, e lanzar a súa mensaxe desde a tenrura. Todo o mundo está construíndo un corpo na pequena vila que serve como pano de fondo para o desenvolvemento da trama, desde Ane, personaxe brillantemente interpretado por Patricia López Arnaiz, cortando as esculturas de cera cun coitelo quentado no lume, ata Elena, que se enfronta por primeira vez á experiencia (sempre estraña, case traumática) de escoitar que xa se lle puxo corpo de muller. Claro que Lucía constrúe un corpo que lle resulte cómodo habitar, pero este proceso non a sinala como un ente estraño dentro da colmea que é a súa familia, senón todo o contrario. Inclúea dentro das dinámicas familiares, sutís e complexas, que nos van definindo a través do amor e a incomprensión que recibimos ao mesmo tempo dos nosos seres máis próximos.
Toda esta análise, que ben podería facerse pesada, resulta agradable e lixeira pola súa honestidade e sinxeleza. Ata os conceptos máis duros perfílanse coa facilidade coa que falan os nenos. É unha película que só che pide que escoites, e que te deixes impresionar pola complexidade das relacións humanas, o sutís que son os xestos, a cantidade de información que hai agochada nos xogos e as conversas casuais. A rutina do verán na película, coas súas fogueiras e baños e santos desaparecidos, vai destapando pouco a pouco verdades incómodas sobre a forma na que nos relacionamos, como a nosa incapacidade para perdoar vellos rancores ou o control obsesivo que exercemos sobre o corpo dos demais, pedíndolles que a súa presenza na esfera pública adquira a forma que nós esperamos.
A imaxe sabe acompasarse perfectamente ao discurso. O traballo de Estíbaliz Urresola e Gina Ferrer, encargada da fotografía, transmite un sabor a verán coñecido. A luz branca do sol, a piscina pública, as redes metálicas que delimitan o espazo rural, a roupa dos nenos, unha piscina chea de espuma, as camas compartidas, bañarse no río, facer unha foto de familia. Como espectadores, coñecemos estas escenas. A cámara en man, fluída nos seus movementos e trémula en ocasións, reviste todas as escenas dun sabor a documental ou a vídeo doméstico que nos fan pensar que isto sucede de verdade, aquí e en todas as casas do mundo. Así é a imaxe do verán na memoria. É quizais esta forma case infantil, no mellor sentido posible da palabra, que adquire a narración, o que fai que se lle perdoen á película os seus escasos puntos frouxos: certa tendencia aos arquetipos, a representación dos membros da familia como caricaturas feitas desde o afecto (a avoa que non o entende porque aprendeu a rexerse en códigos de respecto a esa idea tan ríxida do “saber estar”, a nai artista que só ten que aprender a loitar polos seus soños, o irmán que só quere a atención do seu pai, a outra avoa que todo o comprende e vive nun mundo entre o espiritual e o rural, rodeada de abellas), porque é certo que vemos o mundo así cando somos nenos. As ideas han de simplificarse sen que isto signifique que o seu significado se dilúa. Talvez ao contrario, despoxándoas das insinuacións e os dobres entendidos que caracterizan o mundo adulto, podemos velas tal e como son.
Este verán sen forma, cun tempo que discorre de forma homoxénea, como se todos os días fosen os mesmos, recorda a La ciénaga, de Lucrecia Martel, a ese cine esmagado pola calor e a humidade. Hai algo que conecta ás familias compartindo o espazo doméstico, comendo e durmindo, entrando e saíndo da casa. É nestes procesos onde nos imos atopando a nós mesmos e aprendemos, pouco a pouco, a afianzar o noso lugar fronte ao resto, ignorando un comentario sobre as canas ou dicíndolles aos adultos que non nos toquen, que non nos biquen, que non nos chamen así. E, por moito que pareza que esta procura de quen somos está definida polo conflito, hai tanto amor como enfrontamento. Ou incluso máis. Ao cabo, Urresola propónnos que talvez a transición non é tanto algo que estea a pasar dentro de Lucía como ao seu redor, e o desexo de cambiar a nosa forma de percibir o mundo para que encaixe nela alguén que amamos é algo que só pode nacer da paciencia e do cariño. Do desexo irrefreable de seguir estando xuntos, na mesma colmea.