O GEBO E A SOMBRA, de Manoel de Oliveira
A DERRADEIRA ESPERA
Pasa o tempo e a sabedoría do centenario mestre portugués Manoel de Oliveira non decrece un ápice. A vontade de expresión testamentaria hai tempo que perdeu o seu sentido, xa que cada un dos seus filmes conserva ese pouso de obra definitiva, perfectamente acabada, ao tempo que escandalosamente precoz na súa lucidez. Fiel os seus dispositivos narrativos, discursivos e mesmo escénicos, en O Gebo e a Sombra, coprodución franco-portuguesa co respaldo de O Som e a Fúria, cousa que emparenta a súa obra co mellor da produción portuguesa dos últimos anos, Oliveira adapta –e traslada a Francia– unha peza teatral desesperada, a asinada por Raul Brandâo en 1923, un dos autores de cabeceira de Oliveira, obra de título homónimo á que historicamente moitos lle atribúen influencia e concomitancias co Samuel Beckett de Esperando a Godot.
No filme, Gebo é un honrado contable que vive coa súa dona e a súa nora na espera dun fillo que desapareceu anos atrás. O fillo ausente, criatura propia de Dostoievski ou Nietzsche alén de toda moral, devén en pensador e criminal. A súa reaparición, preludio da traxedia final, vai destapar todos os conflitos e paradoxos enquistados no fogar e na mente de Gebo e no seu entorno. O mundo de continxencia e fascinación aberto na última fase do cineasta portugués, momento no que a súa produción asume abertamente o período crítico –’un filme sobre a pobreza’- no que semella instalada a historia da humanidade, posibilita que a longametraxe prolongue a operación de sentido trazada polas tamén recentes Singularidades de uma Rapariga Loura (Manoel de Oliveira, 2009) e O Extranho Caso de Angélica (Manoel de Oliveira, 2010).
Nunha coidada serie de cadros ou escenas delimitados por unha abrumadora frontalidade, Oliveira establece un xogo envolvente e xenial de precisión plástica. As luces e as sombras –excelente o traballo de Renato Berta– enmarcan un espazo mínimo, pechado, ben delimitado, onde a estratexia antinaturalista do autor, permite unha moi hábil transposición de tres dos catro actos da obra teatral orixinal. Proposta revestida dun esplendoroso (e provecto) reparto, desde o inesquecible Michael Lonsdale até Claudia Cardinale, Leonor Silveira, Luis Miguel Cintra e Jeanne Moreau , o curto elenco cubre con medido talento as expectativas planteadas, se ben capítulo aparte merece o (sempre) mediocre neto de Oliveira, Ricardo Trêppa, no papel de Joâo, o fillo, fóra da complexidade e carácter infernal requerido polo seu personaxe.
Como coda, un ten a impresión de que o mundo enteiro entra neste filme, unha narración pletórica na súa modestia, tan deslumbrante como sombría na súa delicada sobriedade e no debuxo mesmo da reiteración obsesiva, unha mostra exquisita e crepuscular de miserias e grandezas, un conto de terror dunha avasaladora e milimétrica posta en escena. Esta confluencia de aditivos permite que insolitamente veña a ofrecerse un filme sobre a pobreza e a conversión dos homes en sombras, un canto de xesta invertido que ben pode -se queremos, un risco derivado da súa riqueza, da súa grandeza- interpretarse como disección de toda una época, lectura dos procesos de visibilidade das ruínas dunha Europa derrotada pola ansiosa fuxida cara adiante do capitalismo fracasado. Este rol encárnase á perfección no magoante desconcerto, a sagrada inutilidade dun contable que pensou que a pobreza era o vestixio auténtico da honorabilidade e que as obrigas impostas solidificaban a vida, atopando o máis infame dos destinos ou a máis lacerante das derrotas. Na súa austeridade brillante, Oliveira suma e segue.
