Esquece Monelos, de Ángeles Huerta

monelos

Mañá á noite estréase na Coruña Esquece Monelos (Ángeles Huerta, 2016) no Teatro Rosalía. Se trazásemos unha liña recta dende a parte posterior do edificio en dirección á lonxa do actual porto industrial, antes de que se construíran todos eses centros comerciais e auditorios que locen tan ben, poderiamos ter visto, máis ou menos a esa altura, a desembocadura do río que dá título a este filme. Digo máis ou menos porque, para as xeracións máis novas de coruñeses coma min, esta corrente de auga é algo que flota na consciencia colectiva da cidade, mais que nunca puidemos contemplar cos nosos ollos. É coma esa avoa da que se fala sempre na familia, mais non chegamos a coñecer. Escoitamos historias, mais as nosas pupilas xamais escudriñaron o seu rostro, porque hai anos que está soterrada. Ao igual que este río, que é para a cidade como esa avoa que xace na terra, presente e ausente ao tempo.

Ángeles Huerta estrutura o seu documental en torno a esta idea: a urbe é un ente vivo, coma nós, que respira e ten a súa dinastía de memorias, que vai esvaecéndose aos poucos. Os recordos poden ser difusos se non se coidan, se as redes que os tecen son destruídas, se o canle sofre cortes e non atopa o xeito de reclamar o seu espazo. O mesmo acontece co cerebro humano cando as conexións neuronais fallan. Estas imaxes bórranse do noso disco duro. Facendo un paralelismo entre as liñas dun río e as complexas conexións que latexan nas nosas cabezas, a directora logra deste modo, dende a primeira secuencia, establecer un vínculo entre o privado e o público. Isto é, a perda de memoria por parte dunha persoa – entendemos que familiar próximo – e o mesmo fenómeno aplicado á desaparición de Monelos.

A partir desta premisa, a película navega entre dous tipos de rexistros de lugares, e outro tanto coas entrevistas que realiza, coma os dous hemisferios que se precisan mutuamente para crear pensamento. Por un lado, Huerta decide mostrarnos todo o percorrido que o río antes trazaba, capturando os vestixios do que queda del. Por outro, ensina o que deixou o paso do tempo: novos edificios (entre eles, curiosamente, dous complexos da marca El Corte Inglés); novas interconexións urbanísticas, mais de carácter vial; algunhas fábricas; espazos rururbanos e chabolismo. No que respecta ás entrevistas, realiza dúas modalidades. Ou, para ser máis precisos, realiza entrevistas e sae encontrar xente. As primeiras, a profesores universitarios, expertos en materias como urbanismo, psiquiatría, historia ou socioloxía, están pensadas para dotar de peso académico e científico a súa comparación río-mente. Porén, alén de establecer este xogo, que queda perfectamente plasmado en imaxes coa gravación de conexións neuronais a gran tamaño, postas en relación co río nunha das primeiras secuencias, non achegan nada máis a un filme que funciona mellor na súa vertente máis humana. Cando Huerta enfronta os veciños actuais e os antigos poboadores que vivían a carón do río coa realidade que teñen ante os seus ollos e coas súas memorias, é cando a película se expande en múltiples direccións e flúe libre coma este río que atopou os seus recunchos para seguir chegando ao mar. As historias dos veciños din máis sobre a especulación urbanística, o realoxo de certos sectores incómodos da poboación ou o impacto medioambiental, que calquera das declaracións coas que a directora semella xustificar intelectualmente a proposta. Para ser xustos con estas partes do filme, cómpre dicir que contrastadas a documentos e imaxes de arquivo, si logran por momentos levantar o voo e, confrontando – así funciona todo o filme, en continua confrontación entre dous polos – ofrecen interesantes reflexións sobre a construción da memoria colectiva. Especialmente relevante e atractiva é a secuencia na que o antigo alcalde coruñés Joaquín Manuel Liaño Flores – gobernou de 1976 a 1979 – ofrece a súa visión do derribo de boa parte da cidade para deixar paso a unha nova era de modernidade – e de feísmo, xa de paso – mentres un grupo de veciñas da zona de Eirís rememoran a vida que o río deu á súa mocidade, fronte a imaxes recuperadas das súas antigas casas e a súa demolición.

Todo isto, acompañado dunha voz en off lírica, pinceladas dun cinema do eu que expón tamén á directora ante este caudal, e unhas impresionantes tomas do río soterrado, compoñen Esquece Monelos. O filme, coma o río, pérdese en meandros nunha estrutura que odia a liña recta, retórcese, e ao final desemboca. Hai tramos con máis auga, e outros nos que apenas humidade, pero en todo caso, nas súas idas e vidas, eríxese como retrato honesto en pos da recuperación da memoria da cidade. É un filme obrigado para todo coruñés informado, e unha sorpresa para o cinéfilo, que descubrirá na ópera prima de Ángeles Huerta unha ollada con talento.

Comments are closed.