OSCURO Y LUCIENTES, de Samuel Alarcón
“O pasado queda sempre enterrado na memoria, por iso removemos a terra en busca das súas reliquias”. Estas palabras, que acompañan a unha serie de fotografías antigas do que parece un xacemento arqueolóxico, abren a segunda longametraxe de Samuel Alarcón despois de La ciudad de los signos (2009). A voz firme de Féodor Atkine finaliza a breve reflexión dirixindo o seu discurso ao pintor Francisco de Goya, diante de cuxo busto no Parque de San Isidro vemos reunido un grupo de curiosos na actualidade, para apelar á súa figura desde o presente. Porque xustamente desta pegada do pasado nos nosos días parte a fascinación infantil do cineasta, madrileño, por un relato que en poucos minutos introduce as claves dun misterio maiúsculo: décadas despois de morrer no seu exilio francés en 1828, o cadáver dunha das figuras esenciais do patrimonio cultural español foi achado sen cabeza polo cónsul do país en Bordeos.
Non moitas premisas son capaces de presentarse en tan escasas e suxestivas palabras como a mencionada de Oscuro y lucientes, que con todo parte deste singular interrogante, raiano co esquecemento na España de hoxe, para edificar sobre as múltiples arestas e elucubracións de tamaño macguffin un documental de creación moito menos evidente nos seus propósitos, apuntalado pola elegante partitura de Eneko Vadillo. O seu relato itinerante cruza a fronteira desde Madrid e parte dos últimos días do periplo francés de Goya, episodio crepuscular do pintor que Carlos Saura e Vittorio Storaro xa captaron na desigual pero estimulante Goya en Burdeos (1999), ‘salpementando’ así o interese no hipotético destino da súa caveira cunha lúcida indagación no concepto de exilio artístico e as súas desbordantes consecuencias.
A elección para a voz en off do veterano actor de Tacones lejanos (Pedro Almodóvar, 1991), co seu magnético timbre de leve pero inequívoco acento francés, eríxese en instrumento capital dunha obra que aposta por tender pontes. No seu caso, a presenza fronteiriza non só evoca esa relación entre as dúas nacións a cuxos legados culturais apela a película, senón que tamén exerce como vínculo omnisciente entre os espazos actuais, habitados polo inesgotable legado do artista, e as súas vivencias nun pasado non carente de sombras. A través dese diálogo constante entre tempos e lugares, Oscuro y lucientes tínguese dun crecente misterio e investiga non só as diferentes teorías en marcha sobre o que sucedeu co cranio do pintor, senón sobre todo as múltiples raíces da anécdota no acervo de ambos países. Dita fórmula permite ao cineasta esquivar os perigos do didactismo e rematar un cóctel con afán divulgativo, pero máis orientado a escudriñar as incontables físgoas do misterio que a pretender outorgarlle resposta.
Deste xeito Alarcón responde á vontade de iluminar unha figura tan capital desde o espazo máis lúdico que permite o cine, sabedor de que a súa posición como creador sobre o complexo devir da Historia é esencialmente a de provocar interrogantes e explorar posibilidades. Así, Oscuro y lucientes destaca polo seu notorio labor de documentación, pero ante todo por situar o seu rico material arquivístico ao servizo da transmisión aberta desta lenda sen final. Un proceso culminado, con particular elocuencia, na imaxe do maltreito busto madrileño de Goya sendo arranxado tras amencer logo dunha noite de festa.
