AS POLÍTICAS DO PERSOAL, AS POLÍTICAS DOS ‘OUTROS’
A sétima edición de Punto de Vista confirmou a este festival como unha das citas peninsulares máis relevantes do calendario cinéfilo. O equipo dirixido por Josetxo Cerdán soubo atopar ao seu público, e ano tras ano adícase a mimalo cunha sección oficial anovadora e unhas retrospectivas que cumpren a dobre función de difundir ‘clásicos invisíbeis’ e poñelos en relación cos seus paralelos temáticos. Iruña reúne durante o festival á comunidade de cineastas, investigadores e xornalistas especializados no eido documental, mais tamén ofrécelle aos seus propios habitantes un estímulo para volver ao cinema: ver unha sala ateigada de público para ver o último documentário de Patricio Guzmán (Nostalgia de la luz) ou a correspondencia visual entre José Luis Guerín e Jonas Mekas é un síntoma da boa saúde deste festival.
'Cannibal Tours', un dos filmes do ciclo 'Tupi or not tupi. Caníbales contra vampiros'
As dúas retrospectivas temáticas deste ano estiveron artelladas arredor do impacto no documentário de dúas das tendencias máis notábeis dos estudos culturais: o feminismo e o postcolonialismo. O primeiro ciclo, ‘O persoal é político’, programou até vintedous títulos entre curtametraxes militantes, pezas experimentais, realizacións televisivas e retratos familiares. Esta era a proposta ‘forte’ do festival, que viña acompañada pola publicación dunha escolma de textos sobre a representación do corpo feminino no cinema. Logo, o segundo ciclo, ‘Tupi or Not Tupi. Caníbales contra vampiros’, reducía os seus títulos a nove, atendendo a aqueles documentários que dende Brasil ou Australia daban voz a eses ‘outros’ silenciados durante décadas.
‘O persoal é político’ amosou moitos traballos onde as súas directoras fendían o falocentrismo dominante no cinema a través dos seus propios relatos autobiográficos. Estas propostas artellan un discurso crítico botando man de prácticas vangardistas e da relectura da mesma imaxe do corpo feminino. Os seus resultados cuestionan a escritura visual do pasado familiar ou nacional para reivindicar unha perspectiva feminina (e feminista) que non sempre coincide coa imaxe que ‘o pai’ ou ‘o estado’ lles ten adxudicado ás mulleres.
No tocante aos filmes, as comisarias do ciclo recuperaron dous deses ‘clásicos invisíbeis’ que festivais como Punto de Vista axudan a difundir. Dunha banda, Daughter Rite (Michelle Citron, 1979) consiste nun axuste de contas da filla-cineasta cara súa nai a través de dous niveis narrativos superpostos: primeiro está a revisión das súas home movies cun comentario belixerante en primeira persoa, mentres que logo hai unha serie de escenas protagonizadas por dúas irmáns (interpretadas por dúas actrices) que revelan dende o rexistro cotiá as diverxencias entre elas ao falar dos conflitos coa nai. A historia privada abstráese daquela cara a historia universal grazas a unha atención aos detalles que segue resultando abraiante tres décadas despois, como tamén ocorre en History and Memory: For Akiko and Takashige (Rea Tajiri, 1991). Esta mediometraxe propuña a comezos dos anos noventa a reescritura visual daqueles episodios históricos dos que case non existe rexistro cinemetográfico: en concreto, o trauma histórico-familiar ao que a cineasta se enfronta é o internamento en campos de concentración dos cidadáns estadounidenses de orixe xaponesa durante a Segunda Guerra Mundial, entre os que se atopaban os seus avós.
A maiores, a retrospectiva feminista contaba con outros títulos autobiográficos como Trick or Drink (Vanalyne Green, 1985) ou Guanabacoa: Crónica de mi familia (Sara Gómez, 1966), xunto con propostas máis radicais que ían da provocadora carta de amor erótico-lesbiana de Fem (Campbell X, 2007) até os lúcidos experimentos coas novas tecnoloxías de Writing Desire (Ursula Biemann, 2000). A orixe anglosaxona da maioría de traballos estaba compensada pola atención a filmes doutras latitudes, como a curtametraxe da cineasta cubana Sara Gómez ou Me Broni Ba (Akosua Adoma Owusu, 2008), unha curiosa curtametraxe procedente de Ghana onde os estilismos capilares e as bonecas de xoguete artellaban un discurso feminista e postcolonial ao mesmo tempo.
Nesa última liña, a retrospectiva ‘Tupi or not tupi. Caníbales contra vampiros’ partía doutros dous clásicos como Les statues meurent aussi (Chris Marker e Alain Resnais, 1953), a primeira denuncia cinematográfica do colonialismo francés, e Agarrando pueblo (Luis Ospina y Carlos Mayolo, 1977), unha mediometraxe colombiana que criticaba con actitude proto-punk o vampirismo co que os ricos filman aos pobres. Moitos dos documentários desta sección invertían os roles entre ‘civilizado’ e ‘salvaxe’, sobre todo os australianos: ao reflexivo First Contact (Robin Anderson e Bob Connolly, 1982) sumábase o excelente Cannibal Tours (Dennis O’Rourke, 1988), onde uns estoicos aborixes de Papúa Nova Guinea aturan con rabia e dignidade a lamentábel conduta dos turistas que invaden as súas aldeas, e tamén o ocorrente Babakiueria (Don Featherstone, 1986), un mofumental televisivo onde os brancos son maltratados nun mundo dominado polos ‘outros’. Por último, dende outra terra de caníbales como o Brasil, a voz dos ‘outros’ chegaba a través do bizarro Triste Trópico (Arthur Omar, 1974), o metacinematográfico Tigrero (Mika Käurismaki, 1994) e a autoconsciencia de Serras da Desordem (Andrea Tonacci, 2005), un notábel docudrama onde indios e antropólogos se interpretan a si mesmos para reconstruír unha experiencia de illamento cultural. Deste xeito, o cinema periférico protagonizado por eses ‘outros’ dos que todos formamos parte ocupa sempre en Punto de Vista un feliz lugar central.
