‘EL CINE QUE ME IMPORTA’, de Javier Tolentino

Javier Tolentino con Neus Ballús e Lluís Miñarro, na gravación dun programa no marco de Curtocircuíto. FOTO: Tamara de la Fuente

Quen agarde un libro de análise crítica, non o vai atopar en El cine que me importa. Menos aínda unha antoloxía do mellor da historia do cinema por Javier Tolentino. O volume do presentador de El séptimo vicio de Radio 3 é un ensaio apaixonado e cinéfilo, dun xornalista que leva anos contando o que ocorre no mundo do cinema, dende a súa particular ollada, que aquí desenvolve a partires dunha serie de exemplos. Podían ter sido máis, ou menos. Escolleu algo máis de 60 títulos, un por director. Son moitos os que se lle quedaron no tinteiro, mais non importa tanto iso, como a filosofía de vida que transmite, porque ante todo estas páxinas supoñen unha especie de código ético co que tomar posicionamento no mundo. A través do cinema, dende logo, mais desenvolvendo exactamente iso: unha filosofía de vida.

Este pensamento, esta actitude, podería definirse con algúns adxectivos que se lle ocorren a un de forma recorrente ao pasar dun capítulo a outro: humanista, comprometido, curioso, entusiasta e… si, se cadra un chisco adulador. Son todas características que Tolentino mostra de maneira despreocupada no seu programa, e tamén neste libro. Humanista ao entender o cinema como ferramenta para comprendernos mellor a nós mesmos, e aos outros, nun exercicio de solidariedade. Que de todas as de Aki Kaurismäki, un dos seus realizadores predilectos, elixise Le Havre (2011), non é casual. Entre outras cousas, di dela: “Muestra uno de los caminos por el que las clases trabajadoras europeas podrían salvarse, el de una solidaridad real, no digital ni bancaria”. Está claro, afrouxar sae barato, ser bondadoso e comprometerse xa custa máis. Como en Nubes pasaxeiras (1996), a película que inaugurou NUMAX, onde Tolentino presenta esta fin de semana o seu libro; a obra do finés recorre moi a miúdo a estas redes de solidariedade agra mais vitalista. Segue o xornalista: “En el barrio utópico de Le Havre –de igual manera que los parados de Marius y Jeannette, de Robert Guédiguian– la ayuda se cuela por todos los poros”.

Guédiguian é outro dos autores preferidos de Javier, e isto lévanos ao compromiso (político). É obvio que o escritor avoga pola igualdade entre os homes, en contextos de loita contra un sistema apodrecido, e con expectativas ás veces algo utópicas, mais necesarias. Ao director galo –do que elixe Marie-jo y sus dos amores (2001)– súmanse outros grandes nomes do cinema social como Ken Loach –con Mi nombre es Joe (1998)– ou Víctor Gaviria, con La vendedora de rosas (1998) do subtítulo: De La vendedora de rosas a La petite vendeuse de soleil. É moi posible que estas películas non se atopen no top 60 de Javier Tolentino, mais como dixemos, isto vai doutra cousa. Non se pode tachar o seu traballo de eurocéntrico, iso dende logo. Este compromiso político éo tamén para con outras culturas, moi esquecidas na información diaria, na crítica xeralista e mesmo na máis académica. Que no título do libro figuren unha película colombiana e outra senegalesa, do reputado Djibril Diop Mambéty, é toda unha declaración de intencións, dese home que se revela como un grande curioso, bo fisgón, como todo xornalista que se prece. O mapamundi segue con nomes nada obvios: Tuli (Auraeus Solito, Filipinas, 2005), Los colores de la montaña (Carlos César Arbelaez, Colombia, 2009), Bamako (Abderrahmane Sissako, Malí, 2006) ou La vaca (Dariush Mehrjui, Irán, 1974), por citar só algúns.

Habitualmente, estas figuras están ligadas á súa traxectoria profesional, e para explicar mellor a implicación emocional que sente por elas, deixa no libro algunhas anécdotas que mostran como se fai El séptimo vicio día a día. Gaviria foi o seu primeiro convidado aló por 1999, cando nacía o programa, razón de máis para incluílo no título. De Arturo Ripstein, conta como se foron de festa por Barcelona e, ben entrada a noite, confesoulle como recuperara os dereitos de La reina de la noche (1999) a base de encanonar un gringo. E dun encontro no que estaba presente, precisamente en México, relata como un fascinado Lluís Miñarro acabou meténdose na produción da última película de Naomi Kawase, Still the Water (2014), para el a mellor da xaponesa. O que puidese parecer anecdótico mostra, porén, unha das características de Tolentino; a súa capacidade para crear silencios nos que relaxa o entrevistado, acaríciao un pouco cunhas doces palabras e, se conta con algo de tempo, acaban entregándose a el. Estas declaracións na intimidade incorpóranse aos seus textos a modo de crónica persoal, reforzando esa vertente ensaística de El cine que me importa.

No cinema español, apostas tan persoais como ‘El esfuerzo y el ánimo’, de Arantxa Aguirre.

Defensa do cinema español

Quédanos un último adxectivo, o do entusiasta. Isto pode aplicarse a calquera dos capítulos, mais é especialmente importante nos dedicados ao cinema español. Son 16 en total, e de novo volve saltarse todos os canons. O volume ábrese cunha reivindicación de El honor de las injurias (2007), de Carlos García-Alix. Calquera libro de historia poríao na categoría de fotógrafo, mais quedamos en que isto é outra cosa. Que apareza Lois Patiño con Costa da Morte (2013) semella unha aposta arriscada, dado o pouco tempo que pasou dende a súa estrea, como para valorala no contexto da historia do cinema español. Pero que inclúa a Arantxa Aguirre con El esfuerzo y el ánimo (2009), algún tomaríao como unha ruidosa provocación. Poñendo estes nomes a carón dos de Pedro Almodóvar, Víctor Erice, Carlos Saura, Juan Antonio Bardem ou Luis Buñuel; demostra unha vez máis que non lle importa moito o que digan da súa selección, é a súa, a que lle importa.

Vendo que se lle esgotaba o espazo designado polo editor, decidiu engadir un capítulo titulado “Hijos de Miñarro: un nuevo Nuevo Cine Español”, no que claramente se mofa das etiquetas, máis de carácter comercial que crítico, dos novos cinemas nacionais. O Nuevo Cine Español, para Tolentino, naceu nas Conversas de Salamanca en 1955. Está documentado que alí se acuñou o termo, por moito que con tanto ciclo publicitado no Facebook, esteamos desmemoriados e pareza unha invención de 2013. Neste capítulo, atrévese a engadir unha serie de nomes que, para el, marcan o presente e o futuro do cinema español. Directores tan diversos como Javier Rebollo, Fernando Franco, Oliver Laxe ou Jonás Trueba, que por cuestións de espazo, se cadra conten co seu propio capítulo en El cine que me importa – volumen 2.

O libro complétase cunha introdución da psiquiatra e psicanalista Olga Correas, e unhas páxinas centrais a cor, con fotografías da realización de El séptimo vicio, notas sobre festivais, cartaces e demais material gráfico para apoiar os textos. É necesario dicir que ao final de cada capítulo, Tolentino ofrece unha biografía dos autores dende o persoal, polo que fai trampa á hora de elixir filme preferido. No fondo, está falando de cinema dos seus realizadores de cabeceira, por moito que titule cunha soa película.

Recomendamos El cine que me importa? Se coñeces o traballo radiofónico do xornalista, e che parece bo, non te doerá afrouxar a billeteira. Se detestas El séptimo vicio, nin te molestes, odiarás o libro por igual, porque non é máis (nin menos) que a translación honesta dun pensamento, do micro, ao papel.

__________

El cine que me importa.

De La vendedora de rosas a La petite vendeuse de soleil

Javier Tolentino

Páxinas: 224

Editorial: Larousse

Prezo: 14,90 euros en papel / 10,99 en electrónico