MELANCHOLIA, de Lars von Trier
ESCU(L)PIR (NO) TEMPO
Díxoo o propio Von Trier: “Melancolía é a miña resposta cinematográfica a Sacrificio de Tarkovsky”. Evidentemente pouco crédito, máis aló da pura provocación, se lle pode dar a un tipo que manifesta na presentación da súa película que Hitler era unha boa persoa. Pero todo isto, no fondo, non son máis que ‘boutades’, ruído de fondo anecdótico que non pode enmascarar unha realidade, que non é outra que estamos, probablemente, ante a mellor película de Lars Von Trier na última década.
Von Trier: “'Melancolía é a miña resposta cinematográfica a Sacrificio de Tarkovsky”.
Para ser sinceros, hai que dicir que non son precisamente un defensor do cineasta danés, quizais sexa máis polo personaxe que polo seu propio cinema, pero o fundamental é que iso convida a tomar posicións apriorísticas respecto de calquera das súas producións. Melancolía, por suposto, non é unha excepción. A actitude do que subscribe estas liñas non podía ser máis escéptica, desexando mesmo atopar todas esas marcas de estilo que pon ao director por encima da súa película e ter así material de derriba suficiente para pór a caer dun burro o resultado final. Quizais sexa por estas nulas expectativas que a sensación final despois de visionar (apreciar, sufrir con) Melancolía sexa o máis parecido a ter unha experiencia relixiosa, a ser testemuño dunha verdade revelada, e non só polo que conta ou como o conta, senón porque máis aló do exercicio de estilo, destácase a presenza dun demiúrgo da cámara que por unha vez non obra a vontade caprichosa, senón que articula un discurso coherente, intelixente, impecable.
Estamos ante un filme que non é un filme, senón un estado de ánimo. Evidentemente (só hai que ver o título ou o nome do planeta) non parece que Von Trier sexa o home máis sutil do mundo á hora de facer metáforas, pero é que tampouco o necesita, o que se pretende por encima de todo é crear un estado emocional no espectador que se ampare, por suposto na historia, pero que se concentra ante todo nun desenlace que coñecemos de antemán, máis aló das particularidades psicolóxicas dos personaxes.
É por iso que resulta imprescindible un deseño, unha concepción perfectamente programada de como debe discorrer a metraxe, un efecto dominó que estire, que esculpa o tempo, alargando o clímax final ata extremos de tensión emocional insustentables. Así, a estrutura queda claramente definida en 3 partes, a primeira un prólogo demostrativo onde a modo de resumo se narra todo o que acontecerá, un prólogo, por outra banda, cuxa función é dobre, por unha banda mostrar que non hai resolución alternativa á historia, onde o final será absoluto, implacable. Por outro, e máis importante, é onde se nos ofrece a referencia ao cinema de Tarkovsky. Unha forma de dicir: estes son os meus referentes, isto é o que busco e cando isto acabe non o busquedes máis, xa que empezará a miña película. Unha maneira intelixente de satisfacer a ansia cinéfila sen interromper o discurso que se pretende dar.
Tan preto, tan lonxe
É aquí onde empeza un filme estruturado en dúas partes claramente diferenciadas. Unha na que, a modo de presentación de personaxes, preténdese dar unha visión unidimensional dos mesmos, un xogo de aparencias onde todo o mundo xoga un rol determinado, sen fisuras. Enmarcada nun contexto de presunta alegría (unha voda) o contraste vólvese máis feroz: todos os personaxes parecen deambular ao ritmo da cámara, sen saber moi ben que facer ou como reaccionar ante a fraqueza emocional da protagonista (unha excelente Kirsten Dunst) e que, por contraste, de forma especular, converte á súa contorna familiar nunha aparente estrutura sólida, marmórea, moralmente aleccionadora e intransixente.
Celebración
Pero é na segunda parte do filme onde o espello se invirte, coa chegada da apocalipse as máscaras caen, a familia derrúbase, mentres que Kirsten Dunst asume un rol sereno, tranquilo, case harmonioso coa destrución que vai vir. Un reverso que se manifesta mesmo na forma: a cámara vólvese máis pausada, máis pendente de captar no plano as emocións, cun detallismo case cirúrxico. Todo iso acompañado dunha banda sonora que soa a estrondo e que con todo non subliña senón que amplifica e anticipa os sentimentos e acontecementos a devir.
Derrube
Aínda que formando parte desta segunda metade, o clímax final non deixa de ser un ente autónomo por si mesmo, un berro agónico que empeza cun murmurio, que se desliza longa pero incasablemente nunha intuición que se converte en realidade. Unha ameaza sempre presente que acaba con esperanzas e soños. Unha destrución que non só é a do planeta terra, senón a das máscaras tras as que se ocultan os personaxes. Unha caída en ‘slow motion’ que conxela en cada plano o sufrimento do inevitable e que non dá pábulo á redención. Só cando a máscara rompe no chan é cando precisamente o planeta choca. Esta é a gran e absolutamente desesperanzadora visión da condición humana que fai Von Trier: só sabemos quen somos cando non hai tempo para exercer a identidade.
Si, Melancolía é un estado de ánimo, e tamén unha gran ironía, unha metáfora grandiosa (que non grandilocuente) sobre as nosas pequeneces, as nosas fraquezas e os nosos medos escondidos. Un filme cuxo retrato do que significa ser humano está tinguido de negrura. Melancolía é todo aquilo que somos e non queremos mostrar, é todo aquilo que aparentamos ser e non somos. Melancolía no fondo, non é un obxecto destrutor como o planeta maligno de The Fifth Element (Luc Besson,1997) senón un ente liberador, é o tramollista que baixa o pano e fai que o actor, o personaxe, deixe vía libre ao ser humano que o interpreta. Melancolía é unha oda á morte, pero tamén, a unha vida que mereza ser vivida, aínda que sexa por un só instante.
