Punto de Vista 2023: Notas para un mundo novo

El polvo ya no nubla nuestros ojos, de Colectivo Silencio

“Se acercan otros tiempos”. Con este título presentábase a publicación escrita sobre o cine do alemán Peter Nestler, un dos principais homenaxeados nesta edición de Punto de Vista, como acompañamento da súa retrospectiva no marco do festival pamplonés. A cita non só foi apropiadamente elixida por Fernando Vílchez, membro do Colectivo Silencio, que se alzou co principal galardón do palmarés por El polvo ya no nubla nuestros ojos, para o seu discurso de agradecemento, senón que resoou con forza tanto na práctica totalidade dos dezaoito títulos a concurso como nos espazos paralelos. En cada recuncho destes púidose notar non só a marca dunha clara liña inconformista e combativa, senón sobre todo a crenza na necesidade de plantar o xerme dun novo mundo sobre a inestabilidade do presente.

Na crónica da anterior edición de Punto de Vista recalcamos o bo facer do entón novo equipo comandado por Manuel Asín para impor a súa firma ao programa, sen alterar a fértil dinámica dun festival moi consolidado e cunha clara vontade de intencións na elección de cada obra. Así, no seu segundo ano á fronte do festival, do 27 de marzo ao 1 de abril foi posible ver en Pamplona unha boa serie de películas que permitían abrir os ollos ante o cinema e o mundo. Pero, sobre todo —e esta é una das principais características que separan cada vez máis o festival navarro do vórtice de certames que hoxe en día amontoan os seus títulos, por pertinentes que poidan ser—, habilitouse un amplo espazo para poder pensar cada unha delas, tanto individualmente como na súa relación cos outros compartimentos da programación.

Aínda que neste texto ímonos centrar na Sección Oficial do programa, poderían citarse respecto diso numerosos exemplos. A recuperación da descoñecida e colosal Historia de una segadora (Fukuda Katsuhiko, 1985), complementada por unha segunda sesión dedicada por Ricardo Matos Cabo a analizar os pormenores do cine documental xaponés daquela época; o novo repaso do incombustible Paulino Viota á obra de Godard e Rossellini, fundamentais pero sempre redescubertos; a intensa performance experimental de Deneb Martos e Wade Matthews no Planetario de Pamplona; o sensible X Films da puxante Branca Camell Galí con Renacuajos; a recuperación das obras de Ana Poliak, Pascale Bodet e o citado Peter Nestler. En todas as actividades foi de novo tan importante a proxección en si como a forza do marco no que se facía, detalle nunca menor e que se pasa por alto máis veces das desexadas.

Notre village, de Comes Chahbazian

Pasando ao concurso internacional, e retomando as liñas do principio, varios dos títulos máis destacados coincidiron na vontade de ler un mundo caótico e adverso desde a rebeldía das súas marxes, impondo ante o absurdo exterior o rigor dunha forma marcada. A película triunfadora, a peruana El polvo ya no nubla nuestros ojos (Colectivo Silencio), faino unindo pasado e presente nos espazos actuais dun país furioso e convulso, filmados en super-8. As distintas loitas convértense así na mesma, nun berro de rabia perpetuo que dá conta da necesidade de recuperar a voz colectiva nas artes. Tamén na mexicana Tótem (Unidad de Montaje Dialéctico), coa que formou programa dobre, faise fincapé en moitas destas ideas colectivas, aínda que no seu caso aposta por unha inquietante voz en off  para dar forma ao que é un ensaio en todo o sentido da palabra. Este estudo da violencia na sociedade mexicana volve unha e outra vez sobre as ideas capitais de procura, resurximento e refundación; e tamén coincidiu con outros títulos do concurso en dar renda solta a unha profunda rabia contida.

Quizais o máis notable de todos eles foi Notre village (Comes Chahbazian, Mellor Dirección), película que desde a máis absoluta quietude evoca un fondo desconsolo. Trátase do retrato dun pequeno pobo entre Armenia e Acerbaixán, marcado durante décadas polo conflito entre ámbolos países, e cunha estraña e intuitiva lectura de rostros e espazos para reflectir toda a súa carga, deixando a constante violencia en fóra de campo e regalando unha serie de estampas que facilmente poderían ser destacadas como as máis significativas do concurso. Tamén noutro cruel conflito fronteirizo, neste caso entre Senegal e Mauritania, sitúase Maayo Wonaa Keerol (Alassane Diago, Premio do Público), un título que se constrúe a partir da oralidade e o intercambio dialéctico, sempre cos longuísimos parlamentos dos seus protagonistas no centro da imaxe. Así, neste acto de reparación vólvese apostar pola posibilidade de edificar un mundo novo sobre as cinzas do anterior, propondo a unión e o cuestionamento do pasado como armas.

Maayo Wonaa Keerol, de Alassane Diago

Outra das liñas que se impuxeron no concurso foi a da observación, habitualmente levada a cabo sen que o metódico da mesma puidese restar un chisco de empatía aos retratos. Así sucedía na destacable Chaylla (Clara Teper e Paul Pirritano), afectuoso achegamento a unha vítima de violencia de xénero ao longo de varios anos, que elimina a potencia escabrosa da súa temática para propor un sutil tratamento do tempo e os rostros, nun traballo notable de construción a través da montaxe. Aínda que de forma algo máis modesta, unha clara liña une esta película con Éclaireuses (Lydie Wisshaupt-Claudel, Premio da Xuventude), outro retrato observacional, neste caso dun centro educativo belga para nenos á marxe da sociedade, que se converte en si mesma nun debuxo da empatía e a acción como motores para combater o sistema.

Precisamente observar supón a clave do cine de Sharon Lockhart. A xa veterana autora estadounidense volve expor na medula de Eventide (Mellor Curtametraxe) un tratado en encadre fixo sobre o tempo, a luz e o espazo como materia do cine, coa vista posta nunha estrelada paisaxe nórdica. E o poder da mirada está tamén na medula de Miyama, Kyoto Prefecture (Rainer Komers), situada nun pequeno pobo xaponés xunto ao que respira a película, traballo sen aditivos filtrado a través do punto de vista dun alemán no lugar. Instalado na máis absoluta das calmas, este colaborador de Peter Nestler constrúe unha peza de gran coherencia ao redor do cíclico, en cuxas imaxes subxace o choque da nosa mirada co ritmo oriental.

A proverbial heterodoxia de Punto de Vista completárona no concurso outros títulos algo máis anecdóticos pero tan sensibles como as belas miniaturas Teléfono, Navidad (Malena Zambrani) ou Nagyapám kertje (Varga Gábor), que pretenden encapsular un mundo enteiro nos seus pequenos espazos caseiros, respectivamente o dun teléfono de mesa nunha casa arxentina e o horto dun traballador cada vez máis ancián. Pero sobre todo representouna APOCALIPSE 20 21 22 (Julius Richard Tamayo, Premio Especial do Xurado), radical, irregular, dispar e intenso diario persoal do autor, que se constrúe continuamente a través dunha insubornable vitalidade. Se programala a concurso xa era unha declaración de intencións, o feito de que acabase sendo premiada polo xurado confirmou a natureza dun festival que desexa seguir escribindo a súa brillante historia fóra de toda norma, atendendo ás marxes e cimentando o futuro sobre elas. Porque mirar cara ás ruínas deste mundo implica tamén unha sentida aposta polo que virá despois.

Nagyapám kertje, de Varga Gábor