Procesos #16 – Alberto Gracia
O paso de Alberto Graciaipor Róterdam foi fugaz, non porque quedase poucos días na cidade holandesa, senón porque con el o tempo pasa rapidamente. Atopámonos por primeira vez en Cinerama, no primeiro pase da súa película, a “Estrea Mundial”. Todo sexa dito, ao equipo desta pequena produción de 10,000 euros, o titular parécelles un tanto absurdo. Aínda que o “absurdo” é, en palabras de Gracia, o tema central deste “experimento”. Xunto a Alberto chega Felipe Lage, produtor de Zeitun Films. Están a esperar a Oliver Laxe (Todos vós sodes capitáns, 2010) que foi buscar as acreditacións. “Hai nervios?” pregunto. “Non”, contéstanme. É dicir, “hai nervios”. Na sala non hai moitas persoas, pero aos poucos van chegando máis. Non importa a cantidade dos espectadores, senón a calidade… “bueno, si que importa”.
Por parte do festival presenta a película Gerwin Tamsma, responsable de programación de películas provenientes de China, Corea, Latinoamérica, Bélxica, Escandinavia, Italia, Portugal e España. É el quen seleccionou a cinta galega para esta 42 edición do IFFR. “Thank very much for the selection”… thank you very much indeed. A película está a piques de comezar, todos sentan. Tamsma di que a película é unha “tough cookie”, é dicir, unha “galleta difícil”. E en realidade éo, porque non hai nada convencional nela máis aló do convencional. Ou o que é o mesmo, todos temos as mesmas ferramentas para contar algo en cinema, “pero contar algo é imposible con estas ferramentas”.
Apáganse as luces e comeza a película.
1/7
TITO RODRÍGUEZ: No Q&A co público, logo da primeira proxección en Róterdam, dicías que unha das premisas fundamentais da película é mostrar o absurdo que implica tentar explicar a linguaxe utilizando a propia linguaxe. Fálanos desta idea.
ALBERTO GRACIA: Parto de que a verdade con maiúsculas, é algo que en realidade non existe, é algo que calquera persoa sabe, pero a verdade con minúsculas si que existe como procura da verdade con maiúsculas. É unha forma múltiple, un conxunto de cousas que se materializan durante un proceso e que ti non podes controlar realmente. A película en xeral, tanto no formal coma no conceptual, é sempre unha viaxe de dentro a fóra, do obxectivo ao subxectivo. Gaspar Hauser é unha persoa que me gusta, e isto é unha especie de autobiografía de ficción, por suposto moi esaxerada coma o é calquera refabulación, porque non deixa de ser unha refabulación sobre unha fabulación. A película, o que expón ao espectador, é que Gaspar Hauser non existe e que tanto espectador como creador son o personaxe. Ese xogo coa identidade tan irónico, sarcástico e imposible non deixa de ser un xogo que profana certas páxinas sacras, arquetípicas e arcaicas; e, por que non dicilo, banais e mesmo inxenuas. Aínda que parta dun escepticismo radial, non deixa de ser o máis serio co que se me podería ocorrer xogar. Con todo o humor e a carga irónica que poida ter.
2/7
T.R. Falaches de Gaspar Hauser case coma un concepto. A “historia” conta con outros personaxes. Temos un anano sadomasoquista, unha muller vestida de branco, un mariñeiro, un escéptico, mesmo un Batman. Interésanme o primeiro e o último. Que papel xogan na película e como se relacionan coa reflexión sobre a que traballas neste “experimento”?
A.G. Os cinco personaxes son unha visión persoal dunha identidade fragmentada. O fragmentar un en cinco é facer dunha imaxe, a imaxe da imaxe. É un pouco a superación da aparencia como a facemos nunha contorna de virtualidade 2.0 como na que vivimos agora mesmo. De Batman si que me gustaría falar. Hai algo en Batman que non é só o feito de que sexa un superheroe patético, con todo o que leva a lectura posmoderna da inadaptación e do fracaso do heroe, daquel que tenta fiar historias e nunca o vai conseguir. Pero hai unha faceta que me interesa moito, que é a brecha que se abre na dialéctica entre home e animal. Nun momento da película, dáste de conta de que “carallo, Batman é un morcego tamén”. Creo que o morcego é a clave da película, podería facer unha película soamente gravando morcegos e estaría a falar do mesmo. Porque este é o único animal que vive entre as dúas luces do día, entre a luz do Sol e a luz da Lúa. Ou o que é o mesmo, entre a carga subxectiva e a carga obxectiva, a horizontalidade e a verticalidade.
Outro personaxe interesante é o anano sadomasoquista. Representa un pouco a culpa que todos temos. Por unha banda invádenos unha pulsión sádica que te leva a crear algo erótico, que xere desexo, e doutra banda pégaste unha hostia constantemente porque nunca chegas a ningún sitio. Esa é a volta masoquista e que en realidade fala do verdadeiro pracer estético, desa dor de non conseguir chegar a ningún lado.
3/7 (A)
T.R. A película está dividida en sete actos, aínda que isto non responde a unha linealidade. En realidade non hai historia, a película é un todo. Por que segmentala logo?
A.G. É unha ironía de clasificación, dun intento por crear un sistema de categoría, cando sabes que a orde non é posible. En realidade estás a machacarte a ti mesmo e ao teu propio traballo. Cando queres expresar algo de corazón, de forma poética, cando xa tes as imaxes reveladas na mesa de montaxe, ironicamente fas unha clasificación totalmente científica. É dicir, con 1/7 (un de sete) dáslle a información ao espectador de que son sete capítulos, de que este é o primeiro, este é o segundo, etcétera. E isto evidénciase no capítulo 3/7 (A), no que fago un traballo simplemente formal con figuras triangulares que parecen unha “A”, as lecturas son moi diversas: a primeira letra do abecedario, a palabra de Deus, o concepto de que unha idea está encerrada sempre entre tres puntos, o concepto relixioso de unidade, o Pai, o Fillo e o Espírito Santo… Calquera parida, porque non deixan de ser paridas que te podes montar como pretexto para contar algo.
4/7
T.R. Por que é a película un evanxeo?
A.G. Parto da base de que toda cultura, polo menos a que eu coñezo, baséase nunha relixión. Neste caso a xudeu-cristiá. Interésame moito o concepto de “revelación” en relación á palabra. As escrituras son catro evanxeos que son completamente idénticos, e os catro falan de que a palabra de Deus é baleira. A Biblia en si fala de que a linguaxe é imposible, absolutamente imposible. É dicir, que calquera tipo de revelación que poidas ter sobre calquera cousa, no momento no que es consciente, convértese en algo baleiro. Non hai palabras para a palabra, non hai linguaxe para a linguaxe. Penso moito no concepto de que “falar é mentir”. Isto móstrase na película El enigma de Kaspar Hauser de Herzog, dunha maneira moi irónica e con moito humor. Un dos personaxes exponlle a Gaspar un enigma, un xogo de lóxica. Hai dúas vilas, a dos verdadeiros e a dos mentireiros, se te atopas a medio camiño entre ambas e ves unha persoa, como saberías facéndolle só unha pregunta de que vila vén. Gaspar queda en silencio e o outro dille con moita soberbia: “a única pregunta que podes facer segundo a lóxica é a negación, ti non es mentireiro, ti non es verdadeiro”. Gaspar dille: “Eu non faría iso, partiría dunha base de algo que sei e analizaría a súa resposta. Por exemplo, es un sapo? Se el dime que si, entón saberei que está a mentir”. É dicir, creo que hai formas de pensar as cousas que son demasiado enquistadas en relación á linguaxe.
5/7
T.R. Por que decidiches rodar a película en 16mm?
A.G. O formato foi elixido por concepto. A película está traballada dunha forma moi experimental e o analóxico permíteche isto. Cando utilizas un rexistro non dixital, en realidade non sabes o que estás a rodar ata que revelas a película. Desta forma, no resultado atopas cousas que en realidade non buscabas, e outras que si pretendías atopar non aparecen como as tiñas en mente, pérdense. É o concepto da subxectividade que implica calquera tipo de proceso obxectivo. Ademais, a metraxe que rodamos non pasaba das dúas horas. En todo caso, foi sobre a mesa de montaxe onde nos demos de conta de que tiñamos que facer unha longametraxe. A primeira versión duraba 90 minutos e era totalmente soporífera. Eu era o único que a podía ver sen durmirse. Nese caso montamos case todo o bruto. A versión final dura 61 minutos e está en DCP. Podes comprobar que isto é tamén parte desa ironía da que falaba ao principio.
6/7
T.R. Durante o visionado deime de conta de que despregas ante os ollos do espectador un amplo abano de recursos propios da linguaxe audiovisual tanto no plano sonoro como na imaxe. O groso da película é en branco e negro, pero hai planos en cor, algúns con filtros vermellos, amarelos ou verdes, sons estridentes, música electrónica… Hai de todo.
A.G. Foi unha procura verdadeira, non só a película representa en si unha procura de algo que é imposible, senón que consegue pequenas concrecións formais e conceptuais. Eu creo que o home histórico é o que procede por idiotez e por cegueira. Desta forma parto das ferramentas que teño, que tivemos sempre, para construír unha película e comprobar se podo chegar a comunicar algo. Creo que non me deixei ningunha fóra, tenteino de case todas as formas posibles. Confésoche algo, eu non fun consciente en ningún momento de que quero facer isto, é unha procura verdadeira. Non collín unha escaleta, apuntando todas as referencias, realmente traballei dunha forma dialéctica e completamente idiota con conceptos na miña cabeza constantemente e dixen “a ver que sae”. Xa sabes, sen a idiotez (ou a ilusión) ninguén se atrevería a crear.
7/7 (BABEL)
T.R. Fálase moito da crise do cinema, de que cada vez hai menos medios para facer películas. No teu caso investíronse no proxecto tan só 10.000 euros. Parte destes fondos proceden de axudas da AGADIC. A que dificultades te enfrontaches para poder terminar a película?
A.G. Calquera tipo de crise é moi negativa polo evidente, pero tamén é positiva porque te pon ao límite e agudiza a imaxinación. Eu son unha persoa que se dedica a isto ao cento por cento e nalgúns momentos non tiven diñeiro nin para comer. As dificultades foron as que son, desde ter que montarme a película eu, a facerme o deseño de son eu, ir facer o telecinado a Rabat, un sitio no que non entendía o árabe ou o francés. Foi caos absoluto, un verdadeiro Babel, coma o título do último capítulo da película. En todo momento houbo moitas dificultades, porque me quedei un pouco só con ela, porque é unha aposta moi salvaxe e é normal que ninguén queira arriscarse. Tampouco me busquei a vida para conseguir diñeiro, utilicei o monto total da axuda que me deron e a ver se saía algo. De todos os xeitos, no momento no que hai unha especia de superprodución eu creo que se perde a maxia. No 95 por cento dos casos (películas de alto orzamento) é un roio un pouco mercenario. É o produtor un pouco o que di que hai que facer isto ou aquilo. O produtor é o que manexa o cotarro ao final. Este tipo de proxectos, máis pequenos, son moito máis honestos, próximos e de corazón. Aínda que a min tamén me gustaría facer unha película con cinco millóns ou irme a Bollywood. Creo que se pode separar perfectamente o traballo do pracer estético.
8/7
T.R. Sorprendeuche que che seleccionasen a película en Róterdam?
A.G. Moitísimo, era o obxectivo supremo. Unha película tan pequeniña e tan demencial, que cha seleccione un festival como este, era algo inesperado cando menos. Creo que a peli dará algunha volta máis polo estranxeiro. E en España seguro verase nalgún cinema en Galicia, en Barcelona por xente próxima a min igual, e logo un par de festivais pequenos.
__________
O FILME ALZOUSE CO PREMIO FIPRESCI NA SECCIÓN ‘BRIGHT FUTURE’
__________
i Alberto GRACIA (n. 1978, Ferrol, España) estudou Belas Artes na Universidade de Vigo. O seu traballo artístico transcorre por varias vías, entre elas a pintura, o debuxo, performane, vídeo e instalacións. Microfugas, unha curtametraxe rodada en 16mm en 2008, foi o seu primeiro contacto co cinema. En 2010 escribiu o ensaio “Microfugas, teoría e xogo da profanación”, un libro que cuestiona a realidade na arte contemporánea. O quinto evanxeo de Gaspar Hauser é a súa primeira longametraxe. (Biografía publicada polo Festival de Róterdam en www.iffr.nl).