ONLY LOVERS LEFT ALIVE, de Jim Jarmusch

Un dos pasatempos favoritos dos friquis cinéfilos, ademais de elaborar listas e rankings de todo o cinematográfico posible e facer quinielas de festivais e entregas de premios, é xogar aos what ifs: como sería tal película de dirixila tal director, que faría tal autor de atreverse a facer tal cousa nas antípodas do seu estilo (Paco Alcázar sábeo, e por iso adoita recorrer a este entretemento na súa tira cómica A industria dos soños). Ás veces temos sorte, a algún realizador apetécelle saírse da súa zona de confort e anímase a plasmar na realidade a resposta a algunha destas charadas. Que pasaría se Woody Allen dirixise un musical? Aí temos Everyone Says I Love You (1996) para sabelo. Como sería unha peli bélica de Tarantino? Pois como Inglorious Basterds (2012). Pode facer David Lynch unha cousa normal? Si, pode, tal e como demostrou con The Straight Story (1999). Coa chegada ás carteleiras comerciais de Only Lovers Left Alive (2013) temos á nosa disposición unha nova solución a outro what if potencial: como sería unha película de vampiros dirixida por Jim Jarmusch?

Pois logo, como sería unha de vampiros jarmuschianos? Pois sería como calquera outra película de Jim Jarmusch, só que con personaxes que beben sangue e escapan da luz do día. Algo que non debería sorprendernos, pois nas anteriores achegas do director de Ohio ao xénero –por exemplo, ao western en Dead Man (1995) ou ao cinema criminal con Ghost Dog: The Way of the Samurai (1999)– as características e clixés de cada tradición fílmica quedaban supeditadas aos seus intereses particulares e á súa persoal estética. Isto non quere dicir que faga o que lle peta coas convencións, só que escolle moi ben a que se adhire, que ignora e (o máis importante) que engade el á lenda. Así, como declarou nunha entrevista publicada por Caimán. Cuadernos de Cine, gustaríalle que o seu suxestivo uso das luvas se incorporase ao mito (1).

Está claro que podería extirparse a vampiridade de Only Lovers Left Alive e non se alteraría moito o (por outra banda máis ben tenue) argumento, porque este é máis un filme de personaxes que de historia, pero si que se perderían importantes matices. A decadente parella de sensibles protagonistas poderían ser románticos ingleses na campiña, rapaces alienados da Xeración X en Seattle ou dandis expatriados nalgunha colonia, pero carecerían desa carga extra de pathos melancólico que ofrecen dous inmortais que levan séculos de existencia e de relación ás súas costas. Ademais, se Jarmusch xa é moito de tirar de símbolos e referencias nas súas cintas, recorrer á mitoloxía vampírica permítelle acadar un novo nivel nas súas dimensións alegóricas. Especialmente cando decide bautizar aos seus non mortos como Adam e Eve (Adán e Eva), convertendo de facto o filme nunha versión persoal da expulsión do Paraíso, sendo aquí unha irmá conflitiva (a sedutora Mia Wasikowska) no canto dunha serpe a que coa súa intromisión precipita a caída do seu idílico autoexilio. Pero esta é só unha, talvez a máis evidente, das múltiples lecturas que permite esta suxestiva película.

Vodas de sangue

Os detractores da incontinencia bibliófila de Jarmusch admitirán que por unha vez o seu torrente referencial aparece ben canalizado, xa que é a base da discusión existencialista (á maneira platónica) que cruzan o deprimido e nihilista Adam (Tom Hiddleston, en substitución do previsto Michael Fassbender) e a máis optimista Eve (unha soberbia Tilda Swinton, sempre fulgurante nos seus papeis de outsider). El perdeu a fe ante o que considera o ocaso da civilización, e ela ten que convencelo do poder redentor da arte para que non renuncie á súa inmortalidade. Nestes tempos de hexemonía antiintelectual, é unha delicia gozar do proselitismo cultural desta obra, e ver que a única equipaxe imprescindible para Eve é unha maleta chea de libros, ou que a súa música é o que impide a Adam atravesarse o peito cunha bala de madeira. Quere o Jim erudito incluír no guión unha alusión á teoría antistratfordiana que postula que Shakespeare non foi o autor das obras que se lle atribúen? Pois nada, faino de forma fluída, convertendo ao dramaturgo isabelino Christopher Marlowe nun secundario chuchasangue que chegou aos nosos días (encarnado polo carismático John Hurt) para que defenda a súa postura en persoa.

Outro dos grandes acertos de Jarmusch é ambientar a acción entre dúas cidades moi distintas pero que comparten un presente en declive e personifican moi ben a alma dos seus residentes: unha Detroit post-industrial, colapsada e despoblada, cos seus edificios emblemáticos en ruínas mentres tenta manter unha inquieta escena underground; e unha exótica Tánxer que paseniñamente deixou de ser un enclave histórico privilexiado para pensadores e bohemios e foise sumindo na miseria magrebí. Nun perfecto equilibro de opostos, os paseos en coche por unhas veciñanzas sen iluminación pública contrastan cos periplos a pé polos estreitos canellóns iluminados do zoco, tanto visual como musicalmente: o realizador supervisou con esmero a banda sonora, implicando á súa banda SQÜRL no proceso de composición, e oscilando entre riffs de rock psicodélico tocado con guitarras dos anos 50 e punteos do laúde máis tradicional.

Podo entender que haxa quen non lle vexa a graza a Only Lovers Left Alive, que a considere oca e non sofisticada, que a vexa frívola no canto de esteticista, que a estime insubstancial en troques de hipnótica; mais eu lle recomendaría que non se resista á súa mordedela e se deixe seducir polo seu engado: estamos demasiado afeitos a visionar películas co hemisferio esquerdo no canto de co dereito. Jarmusch, cuxa radicalidade foise transformando cos anos en sutileza, é un dos poucos directores (canda o Richard Linklater da triloxía Before) que coa súa (noctámbula) posta en escena pode converter unha longa conversa filosófica nunha obra de arte. Eses planos cenitais xiratorios imitando un tocadiscos cos que se abre a fita ou eses travellings subxectivos que retratan a suba post-inxestión sanguínea poden reclamar un lugar de honra entre a imaxinaría máis icónica dun autor que deveceu por ser poeta pero acabou tornando en cineasta (aínda que cada vez está máis claro que nunca deixou de selo, só que agora escribe os versos coa súa cámara).

(1) Pinkerton, Nick (2014): “¿Jim Jarmusch. Quién quiere vivir para siempre?”, Caimán. Cuadernos de Cine 28, p. 28.