FICBUEU 2023: Sección Oficial 5 — Da paternidade e a espera
Alicia fai cousas, de Ángel Santos
Nesta sesión, coma se dun exercicio de montaxe se tratase, pasamos dunha película a outra mediante xustaposicións que se enchen de significado. Hai un corte brutal entre a primeira e a segunda peza —esa transformación radical dun tempo morto—, outro máis sutil entre a segunda e a terceira —da ausencia de ambos os proxenitores á ausencia da nai—, e un terceiro corte que se funda nunha continuidade da relación pai-fillo.
Alicia fai cousas (Ángel Santos) inaugura a sesión cunha exploración do aburrimento. O termo é enganoso, como pronto evidencia un monólogo que recupera o concepto da acedía para multiplicar as resonancias do letargo da protagonista: tedio, apatía, tristeza, insatisfacción… Nas costuras deste tempo informe —no que, con todo, Alicia segue facendo cousas—, xóganse cuestións decisivas. Ela quere ser actriz, e o tempo das actrices é sobre todo o tempo da espera; repite un monólogo que, amoldándose na fractura entre realidade e ficción, parece falar de si mesma.
O nome da produtora de Santos, Amateurfilms, resoa como unha declaración de intencións. Retomando o espírito do último Éric Rohmer, quen emprendeu un regreso voluntario ao formato amateur, simplificando ao máximo as condicións de rodaxe, e compartindo así liñaxe con outros cineastas contemporáneos como Hong Sang-soo, Ted Fendt ou mesmo Jonás Trueba, Santos asina unha posta en escena fortemente baseada na palabra, na que calquera recuncho da cidade é susceptible de converterse en escenario dunha ficción mínima.
Vindo da frugalidade formal de Alicia fai cousas, que instala un aire de lixeireza e dá unha ilusión de inmediatez entre a cámara e o mundo, a sombría posta en escena de Virán os meus pais a verme (Will my parents come to see me, Mo Harawe) cae como un vaso de auga fría. O contraste entre ambas as películas é aínda maior cando entendemos que Farah, ese personaxe taciturno que debe ter a mesma idade que Alicia e que tamén habita o tempo morto da espera, está a agardar o momento da súa execución. Mentres permanece no cárcere, o seu rostro inexpresivo só deixa translucir unha pinga de emoción coa pregunta: virán os meus pais a verme? Un pregúntase que pasa por detrás desa mirada opaca; se é desconcerto, incomprensión, unha angustia tan profunda que non atopa forma, ou mesmo un sentimento de desafección. Cando o drama se desata na última secuencia, a película, que até entón acompañou a Farah na súa espera, impón unha distancia súbita, coma se o dispositivo formal non estivese feito para absorber ese estalido de violencia e emoción.
Will my parents come to see me, de Mo Harawe
Os pais de Farah non comparecen á última visita. O máis parecido a unha figura materna é esa celadora que sobe a música para non ouvir os berros do mozo e que dalgunha forma herda o seu tempo baleiro. De aí pasamos á seguinte película, Comerciantes de xeo (Ice merchants, João Gonzalez), unha delicada peza de animación que se centra nos solitarios moradores dunha casa colgante. Pai e fillo venden xeo na cidade e pasan o resto do seu tempo esperando a que a auga se conxele. Nesa historia de dous rostros apenas esbozados e case sempre envolvidos en roupa de abrigo, a emoción xorde do movemento das figuriñas fronte ás paisaxes estáticas, desa luz que é como un tremor que percorre as cousas, e dun silencio expresivo no que se fai palpable, entre outras cousas, a ausencia dolorosa da nai (unha cunca nunca usada, unha parte baleira no encadre). Coa subida das temperaturas, con todo, chega o desxeo, e o cantil que sostén a casa empeza a ceder; a película sintetiza, nesta bonita imaxe de carácter ecoloxista, a errada dun equilibrio tan precario como perfecto.
A última película do programa, O outro extremo da rúa (Das andere Ende der Strasse, Kálmán Nagy), retoma o fío da relación pai-fillo para debullar unha historia que se vai enturbando a medida que avanza. Cun certo aire ás curtas de Radu Jude, a súa premisa relativamente simple complícase cando un pequeno xiro vén enmarañar unha verdade que empezaba a darse por sentada, e as tensións afloran. Trátase, entón, dunha película sobre o bullying, pero tamén do encontro entre dúas familias de transfondos distintos —algo que se apunta cunhas poucas pinceladas certeiras— e dun indicio das raíces profundas dunha violencia apresa por transmisión.
Das andere Ende der Strasse, de Kálmán Nagy
