PUNTO DE VISTA 2016: DA PALABRA E O XESTO

Xa comentamos o pasado ano que Punto de Vista segue a ser un festival de compromiso político, escorado cara terreos de carácter máis poético dende que Oskar Alegría tomou a dirección artística. Retrospectivas como a de Margaret Tait na anterior edición, ou a de Jean-Daniel Pollet nesta ocasión, evidencian esa querenza. Pero é na sección oficial onde se toma o pulso a un certame. Comprobamos que, neste caso, existe un profundo vínculo de espírito entre esta e as paralelas.

O gañador da competición foi Andrés Duque, cun filme no que dá un pequeno xiro á súa carreira logo de dous diarios filmados tan persoais como son Color perro que huye (2010) e Ensayo final para Utopía (2012). Nestes, a imaxe rota e lixeira do soporte dixital actuaba cal pintor cunha paleta de múltiples posibilidades cromáticas. A profunda introspección e a tendencia ao abstracto destas dúas películas, enviábannos a terreos moi íntimos. Hai verdadeiros momentos de intimidade e abstracción tamén en Oleg y las raras artes (2016). Os meus preferidos, os que si están filmados nun soporte dixital pobre, a distancia curta, na casa do pianista que protagoniza a cinta. O seu contrapunto, como nunha pintura barroca, son aqueles outros nos que toca o instrumento, nun belo palacio ruso. Aquí, a realización é pulcra e elegante. Algúns preferimos cando Duque se mancha máis, pero non podemos deixar de aplaudir o respecto co que trata a un personaxe que pretende representar con xustiza, mais que, ao tempo, adora. Este xogo a dúas distancias permítelle ao cineasta, por un lado, trasladar a execución da arte de Oleg Karavaichuk sen intervencións autorais; por outro, presentarse na distancia curta non coma un observador, senón coma un conversador, pois diso vai Oleg y las raras artes, da palabra e o xesto. É un filme falado, mais que ao tempo non renuncia a rexistrar os movementos que fan a Oleg único. Os planos pechados nas mans do pianista, tocando con vehemencia o instrumento, son a excepción que se permite Duque nesa asepsia, para comunicar a paixón encerrada nos rituais dunha arte de palacio; mais arte ao cabo.

Leu ben o xurado o espírito da sección oficial con este fallo, pois isto da palabra e o xesto en torno ao sentimento artístico, e especialmente no que se refire ás relacións persoais, parecía articular boa parte da competición. Olmo & the Seagull (Petra Costa, Lea Blog, 2015) podería ter sido outro premio representativo desta tendencia. Cunha narración centrada única e exclusivamente na actriz Olivia Corsini, as realizadoras constrúen xunto con ela unha metanarración da súa propia vida. Embarazada e afastada do mundo teatral durante unha tempada, estas tres mulleres argallan, entre a ficción máis ao uso, o performativo e mediante unha mostra do dispositivo que rompe en moitas ocasións coa cuarta parede; un monumento á figura da muller contra unha sociedade de profundo pouso patriarcal, mesmo en contextos librepensadores coma no que nos mergulla o filme. Aquí non hai distancia, a cámara non se separa de Corsini, en momentos actuados – representacións da súa propia vida – coa súa parella, tamén actor, Serge Nicolai. Moito se fala nesta película, que ben podería terse titulado Segredos dun matrimonio (Scener ur ett äktenskap, Ingmar Bergman, 1973) – polo das palabras – ou, porque non, nos momentos nos que a actriz estea soa na casa, Repulsion (Roman Polanski, 1965) – polo dos xestos – e que, por encima de todo, ofrece diversos niveis narrativos na súa enredadeira entre o real e o ficticio. Unha moi honesta e íntima reflexión en torno á maternidade, fóra dos tópicos de momento feliz que a sociedade nos vende da muller embarazada, ese tótem que sustenta a economía.

Porque si, da familia tamén foi Punto de Vista. Tres filmes coma Casa blanca (Aleksandra Maciuszek, 2015), Ris cantonais (Mia Ma, 2015) e If Mama Ain’t Happy, Nobody is Happy (Mea de Jong, 2014) falaban precisamente de relacións paterno-filiais, aínda que dende postulados moi distintos. Neste binomio palabra-xesto que nos deu por utilizar, o primeiro filme decántase polo último. Nunha liña de non ficción moi próxima a Nicolás Pereda ou Nelson Pereira dos Santos, segue os pasos dunha velliña que convive co seu fillo con síndrome de down, quen a coida con esmero, fronte a reprobación e o descoñecemento da súa contorna. Un filme tenro que levou, sen sorpresas, o premio do público. Os dous seguintes xa entran na categoría de filme falado. Son, de feito, unha continua conversa entre filla e pai, no primeiro caso, e filla e nai, no segundo. Ris cantonais é un diario íntimo ao uso, en torno á identidade franco-chinesa da súa protagonista, realizado con corazón. A procura de entendemento en e do pai, pasa por acompañalo ao seu universo; un plenamente francófono, pero con idas e voltas sempre a unha comunidade chinesa en Francia na que, ámbolos dous, dun lado ou do outro, resultan outsiders. Mea de Jong tamén busca comprenderse na nai. Séntaa ao diván da súa improvisada psicanálise fílmica e, mediante o formato de entrevista con imaxes de arquivo, compón un sentido retrato seu, mais que fala tamén de si propia.

Pola súa banda, o Xurado da Mocidade premiaba a Guido Hendricx por Among Us (2014), “pola súa valentía, por dar voz a uns testemuños condenados pola sociedade, e axudar a crear un intenso debate en torno a un tabú”. Refírense aos pederastas, en concreto a tres, aos que o holandés deixa falar, expresándose con voz propia, alén do enxordecedor ruído xerado en torno a estas persoas. Filme introspectivo, tamén de palabras e xestos, que entra polos ollos con pulcras secuencias en raís, encaixaba perfectamente neste binomio de natureza íntima.

Do privado ao público

Outras propostas saían desta tendencia para pensar máis a praza, situándose no debate de importantes demandas políticas. Lampedusa in Winter (Jacob Brossmann, 2015) fai un retrato do que ocorre na illa italiana, foco da emigración dende os países do norte de África no Mediterráneo, cando marchan as cámaras do peirao e as praias. Cun estilo de cinema directo clásico, traza un retrato que inclúe todas as institucións da illa, incluída a comunidade emigrante.

Tamén de interese foi Où est la jungle? (Iván Castiñeiras, 2015). Castiñeiras realiza un exercicio dobre na súa aventura amazónica. Dunha banda, un antropólogo intenta comprender as culturas indíxenas que estuda. Mais da outra, esas mesmas culturas xa hai tempo que foron expulsadas do seu fogar; viven en chabolas nas cidades, ante o avance imparable da industrialización do home branco. O filme é como as incursións selváticas de Werner Herzog, Aguirre, a cólera de Deus (Aguirre, der Zorn Gottes, 1972) e Fitzcarraldo (1982), cun nihilismo posmoderno baseado nos obxectos, na intensa observación dos trazos deixados por esas explotacións pasadas. Unha cinta que mira sen pavor os documentos e pegadas da barbarie, as probas do crime na paisaxe e nos seus habitantes. Rodada cunha inusitada beleza plástica polo propio Castiñeiras, foi unha das propostas que máis nos impactou.