Cannes 2023 (V): as curtas son de estudantes?

Man in Black, de Wang Bing

Persiste esa crenza estúpida e difícil de tombar de que as curtas son un formato de aprendizaxe. Pois ben, este ano Cannes programou pezas breves, ademais da xa comentada de Jean-Luc Godard, de Wang Bing, Pedro Costa e Man Ray. Serven para desmentir esta aseveración tan repetida?

O chinés asina en Man in Black (2023) un exercicio que está entre a performance, o documental confesional e unha sinfonía audiovisual, na que a música do compositor Wang Xilin se funde coas súas verbas, tratados ámbolos sons como iguais, compondo un relato que confía tanto na palabra como na música. Todo comeza co home, xa avanzado en idade, espido e portando como única peza non orgánica no seu corpo un audífono. A cámara baila con el no Thêatre des Bouffes de París, sendo un elemento máis da coreografía. Dá voltas sobre o achaparrado vellote, afástase e achégase, dando momentos de verdadeira abstracción, que se funden con outros nos que planos máis abertos mostran accións relacionadas con traballos forzados. A súa pel mostra sen dúbida as pegadas que deixaron estes no artista, vítima dos horrores do maoísmo.

Da cicatriz interior pasamos á exterior. O home toca o piano, senta nunha bancada e empeza a contar a súa historia. Wang Xilin comezou a compor música clásica nos anos cincuenta e tivo ao inicio moito éxito, interesado polo realismo socialista. Cando os seus obxectivos tornaron cara a técnica, o choque ideolóxico co partido levouno a posicións comprometidas, ao seu mestre matárono na Revolución Cultural… e así prosegue o relato ata os nosos días. Vive exiliado en Alemaña.

Wang Bing realiza un exercicio radicalísimo que se afasta tamén do “realismo socialista”, nun cineasta que nos ten afeitos a longos planos secuencia nos que observa con moita precisión as vidas de familias ou colectivos cos que vive durante meses ou anos. Este é por tanto un xiro na súa carreira, un que tería agradado a Godard. Vendo o filme, dei en pensar nunha secuencia de Godard par Godard (Florence Platarets, 2023), na que o finado realizador galo explica a uns alumnos de cinema que o son nos seus filmes non ten nada de deficiente. Parafraseando, di algo así como: “se non quero que unha voz se escoite, podo tapala con outro ruído, e non hai que entender todo; ao cabo, comprendemos todas as verbas dunha ópera? E iso non nos chega, non nos permite gozar dela?” Providencial frase que 60 anos despois Wang Bing se aplica. Wang Xilin non relata só a súa vida, senón a súa arte, por que un instrumento está máis baixo cá outro ou máis alto segundo en que momentos, que representa cada percusión, que simboliza, cal era a súa intención. E o seu compatriota cineasta edita a entrevista xunto con varias das súas pezas, que por momentos cobran maior protagonismo que o relato oral e o volven fragmentario. Curiosamente, os subtítulos inclúen todo, como se puidésemos ler os beizos do compositor, o que me parece non garda a intencionalidade da obra, unha verdadeira sinfonía construída en posprodución dunha orixinalidade asombrosa.

As Filhas do Fogo, de Pedro Costa

As Filhas do Fogo (2023) é a adaptación dun espectáculo multidisciplinar que Pedro Costa fixo xunto co conxunto Os Músicos do Tejo. Coa pantalla dividida en tres, mostra a tres actrices caboverdianas cantando tamén unha mini ópera (o filme non chega nin a dez minutos). As canles de son divídense na sala e dan lugar a un pluriforme laio do que semella actuar tal Purgatorio, nunha composición que se parece á dun retablo. No centro, unha das rapazas xace no chan dunha paisaxe volcánica e érguese aos poucos. Na esquerda, outra camiña en primeiro plano diante dunha parede tamén queimada pola lava. Na dereita, unha asoma como amedrentada ou medrosa por unha esquina difícil de identificar, primeirísimo primeiro plano, nun ambiente similar. Formato cadrado e nos laterais verticalidade, un tratamento moi pictórico belo no que a pel das pretas brilla escarlata neste particular Hades.

Nos dous últimos minutos, Costa pecha con imaxes de arquivo de A Erupção do Vulcão da Ilha do Fogo (1954), de Orlando Ribeiro, filme que xa usara para abrir Casa de Lava (1994). Indica que é en pantalla. Así cobra sentido todo o visto antes. Mesmo tratándose de pezas abstractas en boa medida, ata conceptuais, tanto Bing coma o portugués ofrecen o contexto suficiente como para non ter que acudir a manuais de instrucións para ver as súas obras. Ao tempo, déixanas o suficientemente abertas como para suscitar múltiples interpretacións. Son ambos exercicios libres, belos, radicais, intelixentes.

E nas nosas crónicas de Cannes 2023, o punto final pono Jim Jarmusch, mestre de cerimonias xunto con Carter Logan, da banda Sqürl, de Return to Reason (2023), compilación de curtas de Man Ray. Eles poñen a música nestas restauracións e foron recibidos na sala Agnès Varda como verdadeiras estrelas de rock. O dúo improvisa en boa medida a banda sonora como nunha jam session con multitude de instrumentos nos que abundan as percusións, hai por aí un theremín que vai e vén, guitarra eléctrica… Todo moi ácido para bailar ao son do estado “alucinatorio” que nos propón Man Ray, por usar o adxectivo de Jarmusch na presentación. Foi unha mágoa que non puidesen actuar en directo, tería sido outra experiencia.

Con todo, que marabilla (re)descubrir estas pezas, todas escaneadas dende copias de nitrato orixinais en moi bo estado de conservación e que nos dan unha idea de como a arte de Man Ray, aínda que máis coñecido como fotógrafo, incluía escultura, performance, poesía… aquí todo fundido na linguaxe do cinema. As pezas escollidas para esta recuperación son a primeira que fixo en 1923, Retour à la raison; Emak-Bakia (1926), que popularizou en España Oskar Alegría co seu fermosísimo documental homónimo; e finalmente L’étoile de mer (1928) e Les Mystères du Château du Dé (1929). Salvo esta última, todas protagonizadas por Kiki de Montparnasse. Se as primeiras son pura abstracción, despois intúese unha certa evolución cara algo máis narrativo. Todas son belísimas.

Comments are closed.