Curtocircuíto 2022: Explora
Os festivais de cinema que máis me interesan sempre foron eses capaces de realizar apostas propias e gañarse unha identidade singular, ao tempo que en cada edición se preguntan sobre o seu modelo e van incorporando novas indagacións. Cando un proxecto xa está asentado, xorde unha pregunta lóxica e de difícil resposta: que facer con eses cineastas polos que se apostou dende o inicio e que de forma continuada presentan filmes ao certame? Metémolos a todos na competición? Rexeitamos fitas que non merezan a pena segundo o noso criterio? Non poderán tomar isto como un insulto? Ou ofrecémoslles un espazo diferenciado, no que a súa obra se contextualice sen a necesidade de optar a premio? Ao cabo, algúns, para que os precisan xa?
Son todas preguntas válidas e non existe unha única solución. O que desprestixia de seguro a estes eventos é caer nunha dinámica de sospeitosos habituais que non deixa espazo apenas para nada máis. Criticámolo cada ano en Cannes, pero nunha escala máis independente eu téñoo identificado en manifestacións moi queridas como o FID Marseille ou coa equipa de Carlo Chatrian, primeiro en Locarno, agora na Berlinale. O que non quere dicir que estes programadores fagan un mal traballo. Simplemente, existe un respecto excesivo polas vacas sagradas. Esta evolución pareceu apoderarse este ano da sección Explora en Curtocircuíto. Dos 16 cineastas que optaban polo galardón, oito, a metade, son vellos coñecidos: Siegfried A. Fruhauf, Adina Camhy, Peter Tscherkassky, Morgan Quaintance, Ben Russell, Pedro Maia, Lois Patiño e Deborah Stratman.
Esta última levou o premio principal por Laika (2021). É o exemplo perfecto de como unha realizadora fundamental no cinema de vangarda contemporáneo ás veces tamén entrega traballos máis modestos —case que por encarga, neste caso— que acaban por levar galardóns desmedidos. Laika componse de tres partes moi diferenciadas. A introdución e o desenlace mostran a cans en paisaxes abstractas, moi manipuladas en posprodución. O bloque central é un plano do lanzamento dunha nave da NASA, en concreto da caída ao mar dunha peza que se desprende no despegue. Ao estar invertido, vémola ascender a cámara lenta, mentres os paracaídas se van abrindo. Todo é unha panorámica vertical moi ben recollida. Porén, non por Stratman, que nos créditos especifica que estas imaxes son da NASA e tamén as hai dos acreditados Jeremy Inglis e Suan Hsi Yong. Ela é editora e cámara. Cámara? De que exactamente? A curta dura 4 minutos, non é que se filmara moito máis do descrito. E o efecto do bloque central, darlle a un botón no programa de montaxe?
Seica isto é unha homenaxe aos cans-astronauta enviados ao espazo exterior ou a todos aqueles bechos que explotamos en nome do progreso. Por moito manual teórico que acompañemos á peza, a realidade é ben sinxela: son imaxes máis ou menos efectistas que ilustran o tema Laika, da compositora Olivia Block, incluído no seu álbum Innocent Passage in the Territorial Sea. É unha encarga que pouco significa na traxectoria case inmaculada dunha das máis grandes cineastas vivas en Norteamérica. Unha anécdota que, xa que non entra na MTV, rasca algo en ambientes máis intelectuais.
Siegfried A. Fruhauf, mención do xurado mozo por Camera Test (2021), sen ofrecer nada novo, móstrase máis en forma. O cineasta estrutural austríaco si realiza un traballo de montaxe moi minucioso. Tomando probas de cámara de filmes en 16 mm con motivos naturais, escolle eses treitos nos que os operadores afastaron a man antes de cortar a gravación. Deste xeito, obtén planos absolutamente movidos con rápidos movementos verticais ou horizontais, que edita con diversas disolucións, separados por colas de celuloide en verde. Sen solución de continuidade, intercalando extractos de apenas catro fotogramas, case o mínimo que o ollo humano pode percibir; introduce tamén no son unha disrución enorme, ao incluír, en simbiose rítmica coas imaxes que van dunha canle a outra en sistema estéreo, ruídos da natureza como ondas do mar batendo contra as rochas ou cantos de paxaros. Estes destelos acaban por crear efectos estroboscópicos que xogan coa percepción visual e penetran de forma violenta no corpo humano. É un filme que, como Arnulf Rainer (Peter Kubelka, 1960), podería verse cos ollos pechados. Menos mal que dura 4 minutos, non se soportaría moito máis. Pero hai que ver. Hai que abrir os ollos, porque esas colas verdes e a paisaxe que se esborralla son indicadores de que a emerxencia climática preocupa moito a Fruhauf, por iso nos mete neste pesadelo sensorial.
En resumidas contas, estas dúas pezas exemplifican moi ben o que é a sección Explora do festival Curtocircuíto a día de hoxe: un estimable espazo de experimentación formal ao que lle viría ben unha renovación de nomes e maior diversidade.